Arkeoloji

Prof. Dr. Yücel Şenyurt: Tanrıça Kybele – Ordu

Prof. Dr. Yücel Şenyurt ve Prof. Dr. Serra Durugönül, geçtiğimiz yıllarda Ordu Kurul Kalesi kazılarında bulunan Kybele heykeli hakkında kazı sonuçlarını yayınladılar. Makalenin özet metni aşağıdadır, özet bitimindeki bağlantıdan tüm metin okunabilir.

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, Ordu’nun (Kotyora) Bayadı köyü sınırları içinde bulunan Kurul Kalesi’nde, 2016 kazı sezonunda bulunan Kybele heykeli, kalenin hem kutsal alan hem de savunma amaçlı kullanılmış olduğunu bir kez daha teyit etmiştir. Kybele heykeli, farklı evrelere sahip duvar örgüsü ve plan değişikliği gösteren bir kapalı mekanın içindeki dörtgen niş (naiskos) içinde oturur vaziyette bulunmuştur. Ordu’daki bu heykelin, en erken örneklerden itibaren Kybele’ye atfedilmiş olan birçok özelliği taşıdığını görmekteyiz: Bir kalenin kapısında yani girişinde yer alması, birniş (naiskos) içine oturtulmuş olması, su ile bağlantılı bir konumda olması, erken örneklerdeki gibi aslanlarının olmaması ya da geç örneklerdeki gibi tympanon veya phiale olmaksızın betimlenmesi. Ordu heykelinin bir Kybele olduğunu, ikonografik olarak benzer şekilde ‘hellenize’ edilmiş Kybele betimlerinin genel ikonografik özelliklerini taşımasından da anlamaktayız.

Ordu Kybelesi’nin, Atina, Pire Moschaton,Lebadeia gibi Klasik Dönem veya Pergamon, Palatin gibi erken Hellenistik Dönem Kybele heykellerine öykünen bir Kybele olduğunu görmekteyiz. Heykelin stilistik özellikleri ile tarihlendirilmesine gidildiğinde, karşılaştırma örneklerinin ağırlıklı olarak bizi Pergamon heykeltraşlık ‘ekolü’ne yönlendirdiğini görmekteyiz. Pergamongibi, önemli bir Hellenistik heykeltıraşlık merkezi olan Kos’tan veya Aigai gibizengin örnekler sunan merkezlerden de Ordu Kybelesi için karşılaştırma örnekleri bulabilmekteyiz. Genel olarak baktığımızda, Ordu Kybelesi’nde halen ‘Barok’ etkilerin olduğunu ve henüz tam ‘Klasistik’ olmayan, yalın bir Hellenistik anlayışın varlığı kendisini hissettirmektedir. Bu da bizi MÖ 2. yüzyılın ortalarına veya hemen sonrasına getirmektedir. Bu stilistik tarihleme için bir destek de, Kybele’nin bulunduğu nişin iki yanında bulunan taşıyıcı elemanlardan, korunmuş olanın form özellikleri ve süslemelerinden gelmektedir. Samos ve Pergamon’dan benzer örnekler gibi, buradaki başlık da, MÖ 2. yüzyıla tarihlendirilmektedir

Nitekim Ordu Kurul Kalesi’nde MÖ2. yüzyıldan erkene geri giden veri olmadığı gibi, VI. Mithradates’in ölümünden sonraki dönemlere ait geç bir buluntuya da rastlanmamıştır. Bu nedenle tarihlendirme konusunda ve VI. Mithradates’in politikalarını anlamak için, niş içinden gelen sikkelerve tarihsel olaylar da değerlendirilmiştir: Makalede bu krala ait sikkelerin, heykelin altından da gelmiş olmasından dolayı Kybele heykelinin VI. Mithradates’in ölümünden önceye ait olması gerektiği üzerinde durulmuştur.

Bir olasılık, Kybele heykelinin, MÖ2. yüzyıl sanatsal akımlarını bilen heykeltıraşlar tarafından, alanın VI. Mithradates tarafından kaleye dönüştürülmesinden önce, buradaki kült alanı için yapılmış olduğudur.Dolayısıyla, heykel VI. Mithradates tarafından buradaki kült alanından, kalenin girişi olarak düzenlediği yere kaydırılmış olabilir. Diğer bir öneri de, Pergamon’da kendisini kral ilan ettiği MÖ 88 yılı itibariyle, kendisi tarafından bu heykelin Pergamon veya Pergamon etkisi altındaki bir merkezden bu kaleye getirilmiş olabileceğidir. Böylelikle hem propogandasını sürdürmüş hem de gittikçe köşeye sıkıştığı siyasi durum içerisinde koruyucu tanrıça Kybele’ye sığınmış olmalıdır. Ortaya çıkan sonuç, Ordu Kybelesi’nin stilistik özelliklerinin, VI. Mithradates’in sözkonusu kutsal alanı bir kaleye çevirerek Kybele heykeli için özel olarak tasarladığı kalenin giriş kısmındaki nişi (naiskos)yaptırdığı ve heykeli sergileyebileceği tarih olan MÖ 90 – 64 yılları ile örtüşmediği, bu durumda da, heykelin bu niş için yapılmadığı ve daha önce yapılmış olduğu görüşüdür.Bu niş için yapılmayıp, sonradan buraya uyarlanmış olduğunu düşündüğümüz nişiçindeki paye başlığının da, burada ikinci kullanımda olduğu bir diğer destekleyici unsurdur. Hem Kybele hem de paye başlığı MÖ 2. yüzyıla tarihlendirilmişlerdir.

Makalenin Ayrıntıları İçin:

https://www.academia.edu/36498029/Kurul_Ordu_Kalesi_nde_Bir_Kybele_Heykeli_A_Cybele_Statue_in_the_Fortress_of_Kurul_Ordu_