Amerikalı bilim adamı Raphael Pumpelly, bugünkü Türkmenistan sınırları içindeki Aşkabat’ın güneydoğusunda yer alan Anau bölgesinde 70 yıla yakın çalışma yapmıştır. Pumpelly’nin Anau’daki çalışması, onun bütün hayatını kapsamaktadır. Çalışmalarını ”Explorations in Türkistan” adlı eserinde 1904 yılında yayınlamıştır.
Pumpelly’e ve ona eşlik eden E. Huntington’un Taklamakan Çölü’nün doğu ve güney kısımlarında yaptıkları araştırmalar, bu sahaların tarih öncesi dönemlerde kuvvetli ve ilerlemiş birer uygarlık alanı olduklarını kanıtlamıştır. R. Pumpelly yönetimindeki bilimsel kurul, Anau’da biri kuzeyde diğeri güneyde olmak üzere iki höyükte kazı yapmıştır. Bunlardan daha eski olan kuzey höyük kazısı Orta Asya’nın (Batı Türkistan) prehistorik devirlerini aydınlatması itibariyle çok önemli sonuçlar vermiştir. Bu höyükte birbiri üzerine kurulu iki kültür devresine ait iki tabaka bulunmuştur. Pumpelly bunları birinci kültür (Anau I) ve ikinci kültür (Anau II) tabakaları diye ayırmaktadır. Bunlardan alt katta bulunan kültür tabakası, elde edilen eserlere göre milattan önce en aşağı 6000 yılı civarına ait bulunmaktadır.
Bu tabakada kerpiçten yapılmış evler, el ile işlenmiş boyalı seramikler ile beraber, örme sanatının varlığını gösteren birçok eserler bulunmuştur. Bu tabakadaki kazı aynı zamanda bu devirlerde Türkistan’da arpa, buğday gibi hububat ziraatının yüksek seviyede gelişmiş olduğunu göstermiştir. Duerstin keşfine göre, at, öküz, koyun, domuz gibi hayvanların ehlileştirilmesi de bu kültür devresinde olmuştur. Bu ilk devirde, çok nadir olmak üzere bakıra da tesadüf olunmuş ise de kurşun ve kalay eseri görülememiştir.
Kuzey höyükte Anau I. Kültürü üzerinde Anau II. Kültürünü oluşturan halkın, Anau I. Kültürünü yaşatanlara bağlı oldukları anlaşılmaktadır. Anau II’de bakır eserler ve eşyalar daha çoktur. Fakat bu kültür devresinde kalay mevcuttur. El ile işlenmiş seramik sanatı daha iyi geliştiği gibi nakışlar, Lapis Lazuli de bu tabakada çok bol şekilde bulunmuştur. Anau I. devrinde mevcut olan hayvanlara bu devirde çoban köpeği de eklenmiştir. Anau II. Kültür devresi kuraklık zamanında bitmiştir. Batı Türkistan’ın (Orta Asya) bu ilk medeniyetinin temelini atan insanlar buzullar devrinde bu bölgede kapalı bir halde kalarak medeni ilerlemelerde bulunmuşlardır. İran yaylasının ve Kafkasya bölgesinin buzlarla örtülü olması, Aral-Hazar denizinin kutup buzullarının güney cephesini çevirdikleri bu devirde Türkistan’daki halk, harici bir engellemeye maruz kalmaksızın kendi kendilerine oluşum devirlerini geçirmişlerdir. Bu oluşum devrinin birçok kademeleri olduğu şüphesizdir. Bu kademelerden biri insanın taş balta, taş ok ucu kullandığı zamana kadar olan devir, diğeri de ev inşasından en eski Anau medeniyetine kadar olan devirdir…
Pumpelly araştırmalarının sonucunda şu iki hususu tespit etmektedir:
1. Orta Asya’da (Batı Türkistan) buğday ziraatına milattan 8000 yıl önce (yani kuzey höyüğün kuruluşundan önce) başlanmış ve hayvanların evcilleştirilmesi 6800-8000 tarihleri arasında yapılmıştır.
2. Çok erkenden toprağa bağlanmış olan insanlar, kuraklığın artması sonucunda, hayvanların evcilleştirilmesinden önce, biri vahalara sığınan çiftçi halk, diğeri ötede beride dolaşmaya başlayan avcı halk olmak üzere iki gruba ayrılmıştır.
Aktaran Aygul Agayeva
Yorumla