DÜŞÜNCE Tarih

Pegasus Değil Tulpar

At figürü birçok kültürde bulunur ancak Türk Kültüründe farklı bir yere sahiptir.Çağlar boyunca en önemli ulaşım aracı olmasının yanı sıra bir yoldaş olma özelliği de göstermiştir.Bundan dolayı birçok destanda kendisine yer bulmuştur.Ulusunun hizmeti için mücadele eden her savaşçının yanında ona destek bir Tulpar’ı olacaktır.Türklerde 3 farklı kategoriye ayrılan evren anlayışının yeryüzündeki temsilcilerinden birisi olan bu kanatlı atlara inanç ve sevgi o kadar fazladır ki onlarla bütünleşen yöneticiler atlarla beraber gömülmüşlerdir.Şu an yapılan kazılarda insan kemiklerinin yanında at kemiklerinin de bulunması buna kanıt niteliğindedir.Çünkü diğer tarafa giden ruhları bu kanatlı atlarla beraber havalanarak Tengri’ye ulaşacaktır.Kadim ulusların birçoğunda farklı hayvanlar,farklı figürler o toplumla özdeşleşmiştir,At figürü ise Ön-Türklerde yer eden bir anlayıştadır.

Başkurtların kahramanlık destanı olan Ural Batır’da ata tapınmanın izleri korunmuştur. Bu destanda,Tulpar adı verilen kanatlıatlardan olan Akbuzat ve Sarat, gökyüzünde yaşayan tanrısal atlardır. Akbuzat, Göklerin hâkimi Samrav’ın karısı Koyaş’tan (Güneş’ten) doğmuş olan kızları Humay’ın kutsal atıdır. Sarat ise, Samrav’ın Ay’dan doğmuş olan kızı Ayhılu’nun atıdır. Ural Batır ve Akbuzat rivayetlerinde dev at Akbuzat, kahramanların koruyucusu ve yeryüzündeki atların neslini devamettiren aygır rolünde ortayaçıkar(Sagitov1986:125).

Başkurt rivayetlerine göre, Büyükayı’nın endıştaki ikiyıldızı semavi atlar olup, adları Buzat (Boz at) ve Sarat (Sarı at) olarak bilinir (Sagitov 1986: 125). Karaçay Malkar folklorunda da Küçükayı’nın iki yıldızı Sarı aygır ve Toru (Doru) aygır adlarıylatanınır (Tavkul2000:100).

Kırgızların Manas Destanında bu uçan kanatlı atlardan söz edilir. Arkeolojik olarak da Kazakistan’da keşfedilen Esik Kurganında bulunan Altın elbiseli adam isimli elbisenin başlığında Tulpar figürü vardır.

İslam inancında beliren kanatlı at figürü ise ”Burak” olarak karşılanır. Bu Hz.Muhammet’in Miraç’ta kullandığı binektir.

Eski Türk destanlarının Tulpar adını taşıyan uçan at motifine Kuzey Batı Türk lehçelerinin hemen hepsinde ve Uygurca’da rastlamak mümkündür. Tulpar adlı uçan at İdil Ural’da Başkurtlar ve Kazan Tatarları arasında,Orta Asya’da Kazaklar,Kırgızlar, Altaylar, Karakalpaklar arasında olduğu kadar, Kafkaslarda Karaçay Malkarlılar ve Kumuklar arasında da yaşayan en canlı destan unsurudur.

Birçok kültürde kanatlı at çizimleri vardır; En başta Yunan mitolojisinde Pegasus adı verilen kanatlı at büyük tasvirlerle sunulmuştur,Etrüsk tapınaklarında görülen kanatlı atlar,Çin mezarlarına gidilen yollar üzerine yerleştirilen kanatlı at heykelleri bunlara örnektir.Hepimizin isim olarak aşina olduğu Pegasus aslında yazılı kaynaklara bakıldığında dahi Türklerden esinlenerek ortaya sürülen bir ürün olduğunu görürüz.Peki bu Tulpar’a yüklediğimiz karakter nedir?

Tulpar herkesin görmediği,herkesin sahip olamayacağı bir attır.Savaşçı yiğitlere gönderilen,cesur,asil,ve çok hızlı koşan atlardır.Farklı kültürlerde farklı şekillerde özellikler yüklense de temel özelliği çok hızlı oluşudur.Yunan Mitolojisinde kanatlı ata yüklenen masalsı,hayali soyut manaların yanında çok gerçekçi görevler yüklenen bir figür olmuştur.Bu atlar asla yorulmadan savaşçıyı her türlü tehlikeden koruyacak kadar güçlü,heybetli,tüyleri parlak,kanlı canlı bir at olmalıdır.Genelde siyah ve beyaz olmak üzere iki renkte tasvir edilir.Her at Tulpar olamaz bazı vasıflar gereklidir.Bu atlar insan dilinden anlar ve insan gibi konuşurlar. Tulpar’ın kanatları simgeseldir,herkes göremez , büyük tehlike anlarında açılan bu heybetli kanatları başkası görecek olursa Tulpar’ın yok olacağına inanılır.Günümüzde isim olarak daha çok yer edinen Pegasus figürüyle arasındaki en temel fark bu at tasvirinde gerçek,diri bir at tasviri yapılmasıdır. Pegasus karakterinin Deniz Tanrısı; Poseidon ile yılan saçlı Gorgon Medusa’nın oğlu ve dev Chrysaor’un kardeşi olduğuna inanılır. Ayrıca Zeus’un oğlu Herkül’ünde kardeşi olarak bilinir.Pegasus daha doğar doğmaz Tanrıların yanına gidip Zeus’un ona verdiği yıldırım getirme görevini üstlenmiştir.Kanatlarından dolayı gökyüzünde yürüyormuş gibi görülmüştür.Rengi beyaz olarak tasvir edilmiştir.

Belki de kültürümüzden esinlenerek daha soyut,daha renkli,daha dikkat çekici özellikler yüklenen bu figür an itibariyle bizim kültürümüzde var olan Tulpar’ın yerini almıştır.Kanatlı at denildiğinde akla gelen il ismin Pegasus oluşu bizi bir kez daha düşünmeye itmelidir.Kendi kültürümüz unutup başka bir kültürün ögesini benimsemek yozlaşmanın ilk adımlarından birisidir.Gelecek nesillerin Pegasus figüründen ziyade Tulpar figürüyle yetişmesi asimile olmamamız,değerlerimiz yaşatmamız açısından zannımca atılacak küçük ama etkili adımlardan olacaktır.

Yararlanılan Kaynaklar

www.onturk.org

İçerikler