Tarih

Viyana’daki Sokullu Mustafa Paşa Kitabesi

Sokullu lakabını ilk duyduğumuzda aklımıza gelen Sokullu Mehmet Paşa’dır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı donanmasının Kaptan-ı Deryalığı’nı yürütümüştür. Sokullu Mehmet Paşa,  Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murat döneminde neredeyse 15 yıl Osmanlı İmparatorluğu’nun sadrazamlığını da  yapmıştır.Fakat pek bilinmeyen diğer Sokullu Paşa ise Sokullu Mehmet Paşanın amcasının oğlu olan Sokullu Mustafa Paşa’dır.

Sokullu Mustafa Paşa, Osmanlı  devlet yönetiminde  çeşitli başarılara imza atmış Sokullu Ailesi’ne mensuptur.[1] Sokullu lakabı geldiği köyün adından ” Sokolovici” kaynaklanmaktadır. Sırpça Şahin’in oğulları anlamına gelmektedir. Çocuk yaşta devşirme sistemi ile Enderun sarayında eğitim görmüştür.[2]Mustafa Paşa Sırp kökenli bir Osmanlı devlet adamı olup 1566-1578 yılları arasında Budin Beylerbeyi olarak görev yapmıştır.  Sokullu Mustafa Paşa Budin şehrine atanan 12. Beylerbeyi’dir. 12 yıl Beylerbeyi görevini üstlenen Sokullu ayrıca Budin’de en uzun süre görev yapan Beylerbeyi’dir.[3] Bu 12 yıl süre zarfında Budin’in ekonomik olarak kalkınmasında büyük bir rol oynamıştır. Bir çok eser yaptırmıştır. Bunlardan en çok bilineni Kanuni Sultan Süleyman’ın Macaristan’da ki iç organlarının bulunduğu yere bir türbe ve bir cami yaptırmış olma söylentisidir.[4]

Yaptırdığı eserleri ve kendisini daha iyi tanımak için 1579 yılından kalan ve şuan Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilen vakfiyeden öğrenmek mümkündür. Budin Beylerbeyi görevi sırasında Osmanlı-Avusturya  [5] Bu sayede de Avusturyalı elçiler tarafından çeşitli hediyeler almıştır.[6]

12 yıllık Beylerbeyi olarak gösterdiği başarılar 1578 yılında Budin’de çıkan bir yangın ile yok olmuştur.[7] Çeşitli başarılara attığı imzalar İstanbul’da ki bazı kesimler tarafından tasvip edilmemiştir. Büyük yangın sonucu harap olan Budin şehri birkaç sene sonra ise büyük bir depremle sarsılmıştır. Bunları bahane edilerek paşa görevinden azledilmiştir.  İstanbul’da sürekli dedikodusu yapılmış ve neticesinde 30 Eylül 1578 yılında idam edilmiştir.[8] Ismail Hakki Uzunçarşılı bu vaka ile ilgili şu sözleri sarf eder: “Budin sarayına ve barut mehzenine yıldırım isabet etmesi Mustafa Paşanin suçlandırılması için bir bahane teşkil etmiş ve mirahur-i evvel Ferhad Ağa gönderilerek zavallı idam edilmiştir.”[9]

Bu neticeyle Mustafa Paşa’nın yerine göz dikilmiş, onun aleyhine propagandalar yapılıp doğal afetleri bahane ederek kendisini ortadan kaldırmışlardır. Bu kişilerin kim olduğunu bilemezsekte, Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa’nın yerine Padişah III. Murad tarafından Kara Üvey Pasa getirilmiştir.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Sokullu Mustafa Paşa Macaristan’da yaptırdığı eserler arasında camiler de bulunmaktadır. Hicri takvime göre 977 yılında, Miladi takvime göre ise 1569 yılında yapılan bir caminin kitabesi Viyana imparatorluk Kütüphanesinde bulunmaktadır.[10]

Bilmediğimiz bir sebepten dolayı Viyana’ya getirilen bu kitabe Josef von Hammer-Purgstall kendi editörlüğünde çıkan Fundgruben des Orients[11] dergisinin ilk cildinde zikreder ve ekte bu kitabenin aynısından iğnelenmiş olan bir bakır levhanın fotokopisini de ekler. Hammer’e göre sülüs seklinde yazılan kitabeler yazı şekli yüzünden zor okunduğu için, çoğu seyyahın ilgisini çekmemiştir.[12]

Kitabe:

Mustafa Paşa mürüvvet madeni sahib makam

Ana rûzi ola hakdan cennet içre sıdr-ı şah

Ma’bed-i ins ü melek derkâr-i gaffarü’z-zünub

Mecma’-i esnay-i ümmet dilgüşa-yi kıble-gâh

Gayb hâtifden erişdi bu makamın tarihi

Secdegâh-ı bâb-i rahmet câmi’-i abd-i ilah

 

Yazar: Safiye Ulufer

Kaynakça:

[1] Yasemin Altaylı, Macarca Mektuplarıyla Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa (1566-1578), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakultesi Dergisi, 49, 2 (2009), 157 – 171.

[2] Ismail Hakki Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, TTK Yay. c.3, k.1, s. 49

[3] Yasemin Altaylı, Macarca Mektuplarıyla Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa (1566 – 1578), in: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakultesi Dergisi, 49, 2 (2009), 157 – 171.

[4] Daha fazla bilgi icin bkz. Mehmet Emin Yilmaz, Gökçe Günel, Sahib’ül-Hayrat Makbul (Sokollu) Mustafa Paşa. Possessor of Good Works and Dees Makbul (Sokullu) Mustafa Pasha, OTAM, 38/ Güz 2015, 219-252.

[5] Mehmet Emin Yilmaz, Gökçe Günel, Sahib’ül-Hayrat Makbul (Sokollu) Mustafa Paşa. Possessor of Good Works and Dees Makbul (Sokullu) Mustafa Pasha, OTAM, 38 / Güz 2015, 219-252.

[6] Stephan Gerlach, Türkiye Günlüğü, 1. 1573-1576,  çev. T. Noyan, s. 217

[7] Yasemin Altaylı, Macarca Mektuplarıyla Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa (1566 – 1578), in: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakultesi Dergisi, 49, 2 (2009), 157 – 171.

[8] Yasemin Altaylı, Macarca Mektuplarıyla Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa (1566 – 1578), in: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakultesi Dergisi, 49, 2 (2009), 157 – 171.

[9] Ismail Hakki Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, TTK Yay. c.3 k.1, s. 53.

[10] Hammer-Purgstall, Türkische Inschrift einer Moschee, s. 98, Fundgruben des Orients Bd.1. Josef von Hammer-Purgstall’a göre 1809 yılında Viyana Imparatorluk Kütüphanesinde bulunan kitabe, bugün de hala orda bulunuyormu diye bir bilgiye ulaşamadık. Hammer’a göre bu kitabenin orjinali zikredilen kütüphanede bulunurken, kendisine bu kitabeyi aynısı olarak bakır bir levhaya iğnelenmiştir.

[11] K. Beydilli, Joseph von Hammer-Purgstall (1774-1856) ve Fundgruben des Orients (Şark’in Hazineleri) dergisi, 129-276. Kitaplara Vakfedilen Bir Ömre Tuhfe Ismail E. Erünsal’a Armağan.

[12] Hammer, Türkische Inschrift einer Moschee, S. 98, Fundgruben, Bd. 1

Safiye Ulufer

ALMANYA
Born Üniversitesi Doktora Öğrencisi.
Kanal Avrupa Program Yapımcısı

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...