Tarih

Yenilmez Denilen Napolyon Bonapart’ı Bozguna Uğratan Türk: Cezzar Ahmed Paşa

Tarih 19 Mayıs 1798’i gösterdiğinde Napolyon Bonapart L’Orient adlı gemisiyle Toulon’dan Mısır’ı ele geçirmek için yola çıkmıştı. 1798 yılında Fransızlar Akdeniz’de ki Osmanlı egemenliği sonlandırmak ve hakimiyeti ele geçirmek için Mısır’ı işgal etmişti. Bu durum sonucunda Sultan III. Selim diplomatik bir yol uygulayıp Fransa’ya hemen savaş ilan etmemiş ve zaman içerisinde bazı tedbirler almıştı.  Fransa’nın en büyük rakibi olan İngiltere’yi müttefik olarak kazanmıştı.

2 Temmuz 1799 yılı Napolyon Mısır’a girer. Mısırlılar Napolyon’a Ali Bonaparte diye seslenmekteydi. (Das Haus Buonaparte. Ein genealogischer Versuch, 1814. S.23)

Napolyon Mısır’da ki Müslümanlarla görüşerek kendisinin de Tek tanrı inancını benimsediğini, İslam dinine, özellikle de Hz. Muhammed’e ve Kuran-ı Kerime büyük saygı duyduğunu belirterek, kendisini dost gibi gösterdi. Kendisi böylelikle yöre halkını aldatmaya yönelik farklı farklı taktikleri geliştirdi ve uyguladı. Buna ilaveten Napolyon “Gazette Nationale ou Le Moniteur Universal” gazeteye verdiği beyanname‘de Yahudileri Fransız ordusuna gönüllü olarak çağırır ve karşılığında ise Filistin’de bir Yahudi devleti kuracağını, ve böylelikle Yahudi Kral Herodes krallığını yeniden kuracağının vaadini verir.

İrtibat yollarının kesilmesi ve Napolyon’un köşeye sıkışması sebebiyle, Napolyon Bonapart 22 Aralık 1798 yolunda 18.000 kişiden oluşan ordusuyla birlikte Mısır’dan Suriye’ye doğru harekete geçmişti. Bonapart’ın düşüncesi eğer Suriye’ye ele geçirirse, Mısır’a da tamamen egemen olabileceğidir.

Akka yolu üzeri Yafa şehrini kuşatan Napolyon burada ki Müslümanlara şehri teslim ettikleri takdirde canlarını bağışlayacaklarını ve affedilecekleri garantisini vermişti. Bunun üzerine şehir kolay bir şekilde teslim edildi. Fakat Napolyon sözünde durmaz ve esir alınan Müslümanları öldürür ve böylelikle büyük bir katliama sebep olur.

24 Mart 1799 yılında Napolyon Akka önlerine geldi. Yenilmez zafer duygusu kapsamında Akka’yı 24 saat içinde almayı planlıyordu. Fakat yenilmez denilen Napolyon Bonapart’ın hesaplamadığı ciddi bir rakibi vardı: Cezzar Ahmed Paşa.

Ahmet Paşa, Bosnalı olup doğum tarihi hakkında çeşitli kaynaklar vardır. Kendisi 18. yüzyıl sonlarında Akka müdafaasıyla bilinen Osmanlı valisidir. Kendisi Mısır’ın sosyal ve idari yapısını yakından takip ederek, valilik yılları için çok değerli tecrübeler kazanmıştır. Bazı kaynaklara göre Ahmet Paşa ya meşhur lakabı Cezzar  “yaptığı savaşlarda birçok kişiyi develeriyle birlikte öldürdüğü için” (TDV Islam Ansiklopedisi) verilmiştir. 1775 yılında Akka’nın muhafızlığı Cezzar Ahmed Paşa’ya verildi.

Bundan önce Napolyon Osmanlı valisi Cezzar Ahmet Paşa’ya üç kez mektup göndermiş ve amacının İngilizlere karşı kazanmak olduğunu belirtip, kendisinin canını bağışlayacağını vurgulamıştır. Fakat Cezzar Ahmed Paşa kahraman bir davranış sergileyerek, Akka’yı savunmada kararlı olduğunu göstermiş ve bu mektuplara cevap dahi vermemiştir. Cezzar Ahmed Paşa’nın yüksek yaşına (83) aldırış etmeden, verdiği yemini tutmak için, canla başla Akka kalesini savunmuştur.

Napolyon birkaç kez taktik değiştirse de başarılı olmamıştır. Bunun üzerine bir de Fransız ordusundan bazı askerlerin veba salgınına uğraması da Fransız kuşatması başarısız kılmıştır. Bunun üzerine Napolyon kaleyi ele geçiremeyeceğini anlayıp, büyük bir hezimete uğrayıp Mayıs 1799 yılında Akka’dan Mısır’a doğru yola çıkmıştır. Fransızların üç yıllık Mısır işgalinden sonra 1801 yılında Osmanlı ve İngiliz müttefik kuvvetlerinin çabasıyla işgalden kurtulmuştur.

Akka kuşatmasında Fransız ordusunda ki birtakım askerler mağlubiyeti kabul ederek büyük camiye saklanmış ve burada savaşın bitmesini beklemiştir. Savunma sonrası Cezzar Ahmed Paşa savunmasız askerleri öldürmek yerine, serbest bırakır.

Eğer Cezzar Ahmed Paşa Akka’yı müdafaa etmeseydi Yenilmez lakaplı Napolyon Bonapart bütün doğuyu ele geçirirdi. Fakat Cezzar Ahmet Pasa komutasındaki bir avuç Nizam-i Cedit Akka kalesini Fransız ordusuna karşı kahraman bir savunma ile püskürtüp Napolyonu yenilgiye uğratmıştır. Tarihçi Ahmet Cevdet Paşa Cezzar Ahmet Paşa için „muhafaza-i namus ile din u devlet uğrunda can vermeyi tercih ettiğinden… göğüs gererek fedailik yolunda“ Akka’yi müdafaa ettiğini belirtmiştir (Tarih-i Cevdet, VII, 1309: 22).

Batılı kaynaklarda Cezzar Ahmed Paşa gaddar ve zalim biri olarak gösterilmiş ve gösterdiği büyük zafer pek de takdire şayan edilmemiştir. Fransız orduyu püskürttütkten sonra Cezzar Ahmed Paşa Akka’yı yeniden inşa etti ve Akka’yı merkez yaparak parlak dönem geçirmesini sağladı.

Boşnak Cezzar Ahmed Paşa 23 Nisan 1804 Akka’da vefat etmiştir. Ardında Akka da biri kendi adını taşıyan (Cezzar Ahmed Paşa Camisi) tam altı cami, çarsılar, hanlar, hamamlar, çeşmeler ve su değirmenleri bırakmıştır.

Cezzar Ahmed Paşa Camisi

Osmanlı valisi Cezzar Ahmed Paşa eski Osmanlı vilayeti Akka’da 1196 yılında Akka’da ki en büyük Cami’yi inşa etmiştir. Sadece bir tek kubbeli cami olarak değil, medrese, kütüphane, şadırvan ve bir türbe ile birlikte bir külliye olarak yapılmıştır. Caminin içindeki süslemeler barok özelliği taşır. Dikdörtgen planlı avlu üç tarafından Kayseri’den getirilen mermer ve granit sütunlar süslenmektedir.

Yazar: Safiye ULUFER

Kaynaklar:

  • Mısır’ın Fransızlar tarafından İşgali ve tahliyesi (1798-1801) Kamil Çolak, SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2008-II), 141 – 183.
  • Tarih-i Cevdet, Ahmet Cevdet Paşa. C.1-12
  • “Cezzar Ahmed Paşa” ve “Cezzar Ahmed Paşa Camii” maddeleri (TDV Islam Ansiklopedisi)
  • Ismail Hakki Uzunçarşılı, “Bonapart’ın Cezzâr Ahmed Paşa’ya Mektubu ve Akka Muhasarasına Dair Bir Deyiş”, Belleten, Ankara, 1964.