DÜŞÜNCE Sosyoloji

Bebek Yüzlü Olmanın Size Sağlayabileceği Faydalar

Oyuncak bebeklerinki gibi büyük gözlere sahip olmak bir adım önde olmanıza ve başınızı dertten kurtarmanıza sandığınızdan daha çok yardım edebilir.

Kana susamış bir çeteci olan El Kapon (Al Capone) Amerika’nın en çok aranan suçlularından biriydi. Fazla hiddetli olduğundan çetesinden uzaklaştırılmıştı.

Polis, 20 Nisan 1934’te onu yakalamaya karar verdi. Polisler onun Wiskansin’de (Wisconsin) göl kıyısındaki bir otelde kaldığına ilişkin ihbar almışlardı bu yüzden El Kapon’u gizli bir operasyonla etkisiz hale getirmek için kolları sıvadılar.

Fakat Corc Nelsın’a (George Nelson) yuvarlak bir yüz, kocaman gözler ve küçük bir burun bahşedilmişti. Dolandırıcı arkadaşları onu ‘’bebek yüzlü’’ diye anarlardı. Bir suçluya hemen hemen hiç benzemiyordu.

Ajanlar olay yerine vardıklarında suçlu üç adama gözlerini dikmiş bakıyorlardı. Gizli ajan olan adamlar saniyeler içerisinde vurulup içinde ‘’bebek yüzlü’’nün de bulunduğu suçluların kaçmasına izin vermiş oldular.

D18J6E George 'Baby Face' Nelson, Public Enemy No. 1. In 1934 he was wanted for the murder of three Federal Agents. (CSU_ALPHA_1256)
(Çeteci Corc Nelsın’ın bebeksi yüzü onu daha az şüpheli göstermişti. [kaynak: Alamy])
İkinci katın penceresinden atlayıp gölün köşesindeki yolu kilometrelerce takip ettiler ve buldukları bir arabayı çalıp kaçtılar.

Bebeksi yüz sahipleri işlenilen cinayetten sıyrılabilmenin yanı sıra, ana-babanın sevgisini yalnız kendi üzerine çekmek ve karşı cinsten birini baştan çıkarabilmek gibi becerileriyle güçlü birer toplumsal silah olabilirler.

Oyuncak bebeklerinki gibi kocaman gözlere sahip olmak insanlara düşmanlarına karşı galip gelmeleri, yabancıların yardımını alabilmeleri ve iş hayatında hızlıca ilerleyebilmelerine yardımcı olabilir. Böyle kocaman gözler siyasetçileri daha güvenilir gösterir, suçluların hüküm giyme ihtimalini azaltır ve daha hafif bir yöntemle idam edilmelerini sağlar.

Yani bebek yüzlü kişilerin daha dürüst, naif, sıcakkanlı, iyi, cana yakın, güvenilir, sevilesi, tanıdık ve geriye kalan hepimizden daha çekici oldukları düşünülür.

Bu hatalı bir tutumdur. Aslında suçluya dönüşme ihtimalleri daha fazladır. Yasaya karşı sırtlarını bir kez döndüklerinde suç işlemeye gerçek birer suçlu gibi görünebilecek insanlardan daha fazla eğim gösterirler.

Açıklanması zor olan şey dünyanın her köşesinde bebek yüzlü kadınlara en çekici oldukları gözüyle bakılmasıdır.

Nü York’taki (New York) Kolgeyt (Colgate) Üniversitesinden sözsüz iletişim uzmanı Kerolin Kiting (Caroline Keating) ‘’Koca gözler, uzun kirpikler, kavisli kaşlar, dolgun dudaklar, küçük çeneler, yuvarlak bir yüz, küçük minik bir burun-bir bebeği tarif etmemişsem ancak sevilen bir mankeni tarif etmişimdir.’’ diyor.

İnsanları yüzyıllardır görünüşlerine göre yargılıyoruz. Antik Yunanlar bunu ‘’Fizyonomi’’ denilen bir bilim dalına dönüştürmüşler. Aristo’nun büyük başlı insanların ne kadar kaba olduğunu yazmasının üzerinden çok geçmeden henüz MÖ 500 yılında matematikçi Pisagor, genç adamların iyi birer öğrenci olup olamayacaklarını anlamak için yüzlerini incelemeye başlamıştı. O zamanlar bir insanın benzediği hayvanın kişiliğinin iyi bir yansıması olduğu düşünülürdü.

Bu, orta çağlara kadar kabul gören yaygın bir düşünceydi. Uzmanlar kendini beğenmişlik sergileyenleri anmak amacıyla dile ‘’burnu havada’’, soyluları anmak için ‘’kalkık kaşlı’’, alt sınıflara mensup insanları anmak üzere ‘’düşük kaşlı’’ gibi birer söz öbeği kazandırmış oldular.

Bugün 2016’da bunu hala yapıyoruz. Aslanlara benzeyenleri ‘’baskın’’ olarak değerlendirirken,  Labrador cinsi köpeklere benzeyenleri ‘’sıcakkanlı’’ olarak değerlendiriyoruz. Çatık kaşlı bakışlıları ‘’daha kavgacı’’, daha az çekici olanları ‘’bozuk’’ olarak görürken bize benzeyen insanların bizimle aynı değerleri paylaşmasını umuyoruz. Böyle birçok yargı 30 milisaniye kadar küçük zaman dilimleri içerisinde oluşuveriyor.

Böyle tuhaf bilinçaltı yanılgıları aslında kulağa geldiği kadar gülünç değildir. Yüzler kiminle alakadar olduğumuz konusunda değerli ipuçlarına sahiptir. Evrimlik (evrimsel) geçmişimizde hızlı ve kasıtsız sınıflandırmalar hayati bir önem teşkil ediyordu.

Bebeksi bir yüze sahip olmanın niçin harika olduğunu anlamaya çalışmadan önce gerçek bir bebeği tanıdığımızda nelerin olup bittiğini anlamamız gerekiyor.

Büyürken vücudumuzda gerçekleşen dizgeli (sistematik) değişikliklere karşı çok duyarlıyız. İki kişiden yaşı daha büyük olanı yüz yapısındaki fark edilebilir en küçük değişiklikten bile tespit edilebilir.

İster çok anaç olun isterseniz de bebekleri oldukça sinir bozucu buluyor olun, hepimiz onların bu görünüşlerine cevap olarak sersemler gibi bebek konuşması taklidi yapan, mırıl mırıl yetişkinler oluveririz. Onların masum yüzlerine bakmak bizi daha az saldırgan ve daha cömert, güler yüzlü ve yardımsever yapar.

2012’de Londra’nın güneybatısında suç oranlarını azaltmak amacıyla dükkanların üzerlerine bebek çizimleri yapılmıştı.

p047r73x
(Londra’nın güneybatısındaki dükkan kepenklerine bebek yüzleri resmedilince suç azaldı. [kaynak: Youtube])
Bir çalışmada katılımcılar bebeksi yüzlere sahip insanların ve bebeklerin fotoğraflarına bakarken beyinlerini tarattılar. Kadınların, bebeksi yüzlü insanların fotoğraflarına bakarkenki sinirsel etkilenim şablonlarıyla gerçek bebeklerinkine bakarkenki sinirsel etkilenim şablonları birbirinden farksızdı. (Doğum kontrol hapları kullanan ya da daha doğurgan bir döneminde olanlar diğer katılımcılardan daha duyarlı olabilir.)

2003’de bebek yüz deneyi yapıldı. ‘’Kayıp mektup yöntemi’’ denilen ilk olarak 1960’da öncülük edilen klasik bir psikolojik deney uyarlandı. Kayıp bir mektup bulduğunuzu hayal edin. Üzerinde gideceği yer yazılı, pulu yapıştırılmış ve gitmeye hazır. Bu mektubu birileri için yollar mıydınız? Bu insanların yabancılara yardım etmeye istekli olup olmadıklarını ölçmek için kolay bir yoldu.

Kiting (Keating) ve çalışma arkadaşları hayali bir iş için teyit mektubunun yanında hayali bir aday için özgeçmiş yazdılar ve bundan 584 adet yazdırdılar. Her birinin üzerinde pulu vardı ve birer adaya adreslenmişti fakat aslında mektupların gideceği nokta Kiting’te anahtarı olan bir posta kutusu idi.

‘’Bu mektuplarla ilgili en önemli nokta her birinin üzerine küçük renkli kağıtlara el yazısı ile yazdığımız ‘’BUGÜN YOLLA’’ notuydu. Bir ayrıntı dışında hepsi birbirine benziyordu. Özgeçmişler üzerindeki fotoğraflar ya bebek yüzlü birinindi ya da olgunluğu yüzünden okunan birinindi.’’

Fotoğraftaki yüzler gerçek bile değildi. Bu fotoğraflar sekiz beyaz ve siyah kadın-erkeklerin fotoğrafları  birleştirilerek oluşturulmuştu. Fotoğraflardaki insanların gözlerinin %15 daha büyük, dudaklarının %15 daha dolgun, ince ya da yuvarlak görünmesi için dijital ortamda değiştirilmişti.

Kiting ‘’Araştırmayı birlikte yaptığım insanlar benim öğrencilerimdi, bir şeyleri kaybetmekte çok iyiydiler. Böylece onlardan bu mektupları Nü York (New York) ve Nayrobi’de (Nairobi) kaybetmelerini istedim.’’ diyor.  Fotoğraflı özgeçmişler hafif trafiğin olduğu fakat rüzgarın hiç olmadığı yerlerdeki banklara, kaldırımlara, toplu taşıma duraklarına, halk pazarlarına, telefon kulübelerine bırakıldı.

BLACKWOOD, NJ - MAY 11: Democratic presidential candidate Hillary Clinton speaks at a campaign event at Camden County College on May 11, 2016 in Blackwood, New Jersey. Residents of New Jersey will vote in the Democratic primary on June 7, 2016. (Photo by Jessica Kourkounis/Getty Images)
(Yumuşak yüz hatlarına sahip siyasetçiler bunun bir faydasını görüyorlar mıdır?)

Mektupların çoğu değil fakat %36’sı gönderilmişti ve çoğu üzerinde bebeksi özeliklere sahip yüzlerin fotoğraflarının olduğu özgeçmişlerdi. Kiting ‘’Yürüttüğümüz işin içinde suçun olduğunu söylemeliyim. Fakat yüzlerimiz insanların bize karşı davranışlarını etkiliyorsa bunu bilmek zorundayız.’’ diyor.

Kiting 1999’da bu sefer siyasetçilerin yüzlerini birleştirerek benzer bir deney yaptı. Yüzleri daha az ya da daha çok bebeksileştirilen siyasetçilerin fotoğrafları bir şekilde kuşku duymayacak olan gönüllülere gösterildi ve onlardan bu siyasetçileri nüfuz, beceriklilik, dürüstlük, çekicilik ve sevecenlik bakımından değerlendirmeleri istendi.

Koca gözlü siyasetçiler genelde daha sıcakkanlı, dürüst ve çekici olarak değerlendirildi.

‘’Aşırı bebek yüzlü genelleme etkisi’’ bizi hiç bebek gibi görünmeyen insanlarda masumiyet gibi çocuksu özellikleri bulmamız konusunda aldatır.’’

Söylenmesi gerekilen şey, bir bebeği andıran yüz hatlarının olması bir siyasetçinin ilk başta seçilmesini engelleyebilir. Bebek yüzlü insanların daha itaatkar, daha güçsüz ve daha az yetkin oldukları düşünülür yani bunlar bir başçıda (liderde) pek de arzulanan nitelikler değildir.

Kadınlar için bu daha zorlayıcı bile olabilir. Kiting ‘’Hilari Kılintın (Hilary Clinton) bir kadın olarak daha bebeksi bir yüzünü olduğunu kabul etmek zorunda. İnsanlar ona bakarken etkilendiklerini bile bilmeyecekler ve onun iyi bir başçı olabileceğini düşünmüyorum fakat niye bilmiyorum, diyecekler.’’ diyor.

Bebek yüzlü olmanın olumsuz tarafları tuhaf bir biçimde yardımcı olabilir. Gerçekte bebek yüzlü erkekler yaşıtlarından daha kendinden emin, başarılı ve daha eğitimli olmaya eğilimlidirler. Toplumun beklentilerinin üstesinden gelmeye çalışırken fazlasıyla karşılamış oluyorlar. Bu durum onların suça olan eğilimlerini açıklayabilir.

İyi olan şey aslında tüm insanların bebek yüzlü olması. Diğer türlere kıyasla daha büyük bir başımız, daha düz bir yüzümüz, daha büyük gözlerimiz, daha küçük çenelerimiz var ve diğerlerine kıyasla daha az tüylüyüz. Yetişkinlerinden ziyade bebek şempanzelere benziyoruz.

Sen Endrüvs (St Andrews) Üniversitesinden Deyvid Peğet (David Perret) ‘’İnsanların fosil kayıtlarına baktığımızda ‘’sağlam’’dan ‘’güçsüz’’e doğru bir evrilme görürürüz. Daha çocuksu bir görünüm geliştirmişiz.’’ diyor. Bebek yüzlü görünümümüzün yanı sıra merakı hayatın sonraki aşamalarında sürdürmek gibi çocuk becerilerini de geliştirmişiz.

Bunun nasıl gerçekleştiğine dair iki muhtemel açıklama var. Başlangıç olarak bebek yüzlerin insanlara çekici geldiğine ilişkin birçok kanıt var. Yani belki de çekici görünen atalarımızın daha çok eşi ve daha çok çocuğu vardı (cinsel seçilim). Bu, bebek yüzün kadınlarda erkeklerden olduğundan daha çok çekici olması fikri tarafından destekleniyor ve kadınlar erkeklerden daha çok bebek yüzlü olma eğilimi gösteriyor. Fakat niçin?

Yunivörsiti Kalıç Londra’dan (University College London) tinbilimcisi (psikolog) Edriyın Furnyem (Adrian Furnham) ‘’Evrim tinbilimcileri erkeklerin kadınlarda aradığının onlara sağlıklı öz bebeklerini verebilmesidir ve bunun izleri var.’’ dedi.

Herkes yaşamına büyük gözler, tombul yanaklarla başlasa da yüz hatlarımız biz yaşlandıkça değişiyor ve olgunluğun özelliklerini kazanmaya başlıyoruz. Genç ve doğurgan kadınlar yaşlı olanlardan daha bebek yüzlü oluyor.

Çok uzun bir zaman önce bebek yüzler gençliğin dosdoğru bir işareti sayılmış olabilir fakat bu özelliklerin üremeye ilişkin olumlu yanları olduğundan zaman içinde abartıldılar. Küçük çeneler gibi bebeksi özellikleri yitirmemek östrojenle ilişkili olduğundan bunlar aynı zamanda iyi hormonal düzenin işaretleri de olabilir.

Fakat ya erkekler? Elbette ki ‘’şirin’’ sözü keskin bir çene ve erkek mankenlerin baskın, erkeksi özellikleriyle uyuşmuyor.  Aslında bu mesele biraz daha karışık.

Peğet 1998’de bir araştırma yapmaya karar verdi. Birkaç yüzü karıştırarak ortalama bir erkek ve kadın yüzleri oluşturarak gönüllülerden yüzler en çekici hallerini alana kadar onların kadınsılığını ya da erkeksiliğini azaltmalarını ya da artırmalarını istedi.

Peğet ‘’Meğerse insanlar erkeksiliğin ön plana çıktığı yüzleri beğenmiyormuş. Yüzlerin ne kadar soğuk göründüğün belirtmişlerdi. İnsanlara bebeksi yüz özellikleri vermek onları daha sıcak, daha kibar ve daha iyi birer ana-baba gösterdi.’’ dedi. Peğet, kadınların daha yardımsever ve çocukları yardım edeceğini düşündükleri erkeklerden etkilendiklerini öne sürüyor.

Diğer açıklama ise daha anlaşılır. Evrim geçmişimizde bebek yüzlülerin hayatta kalması daha mümkün olmuş olabilir. Kıtlık zamanlarından bebek yüzlüler arkadaşlarından yiyecek dilenme konusunda daha iyi olmuş olabilir.

Bir dahaki sefere kendinizi bebek yüzlü bir arkadaş, iş arkadaşı ya da sevgilinizin yüzüne şefkatle bakarken bulursanız hatırlayın ki uzun soluklu dizgeli (sistematik) evrim kandırmacasının son kurbanı olabilirsiniz.

Kaynak: Zaria Gorvett, Benefits of having a baby face, BBC

Çeviri: Melike Sönmez