DÜŞÜNCE Yaşam

Geleneksel Uygur Sporları ve Erillik

Hotanlı Uygurlar haftalık oynanan''oğlak tatış'' yarışmasında, 2015 (fotoğraf: Darren Byler)

Geleneksel Uygur sporlarının –bala oyunları ve geleneksel yarışmalar olarak- birbiriyle ilişkili iki bölümden oluştuğunu söyleyebiliriz ki çoğunlukla erkek çocukları ve yetişkin erkekler bu konuda ön plandadır. At sırtında oynanan ‘’oğlak tatış’’tan kızaklara binilerek yapılan ‘’toşgan tatış’’a, geleneksel Uygur sporları yediden yetmişe herkesin günlük hayatının bir parçasıdır. Son yirmi yılda Uygurların memleketi olan Doğu Türkistan’ın güneyinde resmi eğitim oranı iki katına çıktı. Televizyon ve internet sayesinde futbol, basketbol ve boks gibi Batı kökenli sporların bilinirliği arttı. Batı sporları son zamanlarda büyük bir yer işgal etmiş olsa da yerel Uygur yaşamının bir parçası olan geleneksel oyunlarının ve yarışmalarının Uygur erilliği konusunda hala önemli bir rol oynadığını söylemek pek de yanlış olmaz.

Uygur çocuk oyunlarının öne çıkan bir özelliği de günlük hayatta kullanılan eşyaların oyuncaklara dönüşüyor olmasıdır. Çukçuk-kaltek, gaga ya da valley olarak bilinip genellikle Gulcalı ve Hotanlı erkeklerin oynadığı bir oyun olan takım sporu iki çubuk kullanılarak oynanır ve oyun kuralları beyzbolunkine benzer. Toprak üzerinde ‘’koyla’’ diyilen bir merkez belirlenir, bu noktanın tam ortasında bir de küçük bir delik vardır. Oyuncular bu deliğin ortasına erik ya da dut ağacından yapılmış çubuğu batırır. Yaklaşık 6 inç uzunluğundaki bu küçük çubuğa kavak gibi daha yumuşak bir ağaçtan yapılmış daha büyük bir çubukla vurulur. Büyük çubuğun vurmak için kullanıldığı tarafı yayvan bir şekilde yapılmıştır.

Oyundaki ana hamlelerden ilki küçük çubuğa vurarak onu havalandırmaktır ve sonra çubuk oyuncuların çıplak ellerle ya da bir şapkayla havalanan çubuğu yakalamayı beklediği alana doğru fırlatılır. Çubuk yere düşerse bu sefer karşı takım koyla noktasına düşen çubuğu büyük çubukla vurma hakkına iye olur. Oyuncu başarısız olsa sıra karşı takımın oyuncusuna geçer ve oyun bu şekilde ilerler. Takımın oyuncusu iki vuruşta yakalayamazsa cezalandırılır. Cezalandırılan oyuncunun yalnız tek bir kez nefes almasına izin verilip, elindeki küçük çubuğu koyla noktasına götürürken ‘’valley’’ diye bağırarak koşturulur.

Valley çoğunlukla yaşları 7-20 arasında değişen gençler tarafından oynanır. Birçok Uygur oyununda olduğu gibi bunda da kazanmak puan toplamayla değil, rakip takımdan birinin ‘’valley’’ diye bağırmasından sonra duyulan gururla alakalı bir nesredir. Fakat bir erkeğin nasıl dosdoğru bir şekilde oynayacağını öğrenebilmek için yenilgi gereklidir.

İlginç bir şekilde en başarılı Uygur oyuncak şirketi de isim olarak özlerine ‘’valley’’ sözünü seçmişlerdir. Şirket 2014 yılında kurulup araştırma yapmaya ve Uygur balalarının oynaması için Uygur oyuncaklarının geliştirilmesine 5 milyon yuandan fazla harcamıştır. Sloganları ‘’Valley balalar için burada, Valley bütün millet için buradadır!’’ olmuştur.

Uygur oyuncak şirketi ''Valley''in başarıcıları, 2015
Uygur oyuncak şirketi ”Valley”in başarıcıları, 2015

Geleneksel Uygur sporlarından en önemli ikisi erkekliğin icrasıyla ilgilidir. Mesela Uygur güreşçiler rakiplerini yere indirmek için kol kuvveti ve üst vücutlarını kullanırlar. Güreşçiler rakiplerinin kemerlerinden tutarlar. Hiçbir oyuncunun tekmeleme ya da çelme takma gibi hileler yapmaması önemlidir. Rakibin kolundan tutmak bile ‘’kadın gibi’’ olarak nitelendirilir. İyi güreşmek yalnız kazanmakla ilişkili olmayıp aynı zamanda onurlu bir şekilde kaybetmekle de ilişkilidir.

Uygur erkekleri arasındaki bir diğer önemli spor da ‘’oğlak tatış’’tır (Farslarda buzkaşı). Oyunda atlar üzerindeki iki takım arasında bir yarış vardır, oyundaki amaç başı olmayan içi doldurulmuş bir oğlağı yüksekteki bir hedefe götürmektir. En iyi oyuncular genelde en hızlı ve güçlü atları sürerler. Oyuncular çevrelerinde oyuna olan tutkuları doğrusunda bir üne sahiptirler. Çok varlıklı olmasalar bile gelirlerinin büyük çoğunluğunu atlarının bakımı için harcarlar ve oyuna hazırlanmak çok uzun vakitlerini alır.

Kışın çocuklar kızaklarını donmuş göllere götürüp ölü bir tavşanı buzun üzerinde sürükleyerek büyüklerin oyununu taklit ederler. Kırsal yerler Çin’in ‘’Batıya açılma siyaseti’’ altında geliştiğinden spor farklılaşmaya başlamıştır. Hotan ve Kaşgar gibi şehirlerdeki birçok varlıklı oyuncular şimdi atlarını Türkmenistan ve Rusya gibi uluslar arası konumlardan getirtmektedirler. Bu atların ücreti 30 ve 100 bin dolar arasında değişir. Bu yüzden bu spor bölgenin çok az sayıdaki seçkin insanına hitap etmeye başlar olmuştur. Bütün bu değişimlere rağmen bu sporun tehlikeli oluşu ve çiğ erkeksiliği sabit kalıyor.

Kaynak: livingotherwise.com, Uyghur Sports and Masculinity

Çeviri: Melike Sönmez

bilimdili

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...