Dil

Oğuz ve Uygur boy adları üzerine

Oğuz ve Uygur boy adları üzerine

Oğuz adının okları çoğulu olduğu geç dönem anlayışıdır; buna “halk etimolojisi” denir. Bunun nedeni, adın Bilge Kağan’ın yazdırdığı anıtlarda açık biçimde “wGz” diye yazılmış olmasıdır. Oysa aynı metinlerde, k ve K ünsüzlerinin peşinden ünlülü bir ek gelse bile sedalaşması görülmez. Dolayısıyla bu ad ok sözünün çoğulu olsaydı “wKz” ya da “(wk)z” biçiminde yazılırdı.

Yine diğer Altay dilleri ve özellikle de Türk dilinin en uzak kardeşi Çıvaş dil özelliklerinden görüldüğü üzere Türkçe bir r > z dönüşümü geçirmiştir. Buna göre bu adın da “ogur > oguz” (wGR > wGz) biçiminde bir dönüşüm geçirmiş olması gerekir.

Uygur adının “uy-” eylemiyle ilgili olması da başka bir halk etimolojisi örneğidir. Bunun nedeni de o eylem sözünün yine Bilge Kağan’ın yazdırdığı anıtlarda “ud-” biçiminde geçmesine karşın boy birliğinin adının açıkça “wYGR” biçiminde yazılmış olmasıdır. Eylem kökü “uy-” olmadan boyun adı kendi başına d > y dönüşümü yaşadıysa, ilginç bir durumla karşı karşıyayız (ya).

Türkçe’de ağır ~ yağır ~ yığır, alpağu ~ yalpağu ~ yılpağu, edik ~ yedik, ır ~ yır, uşuk ~ yuşuk benzeri örneklere bakarsak, kimi ağızlarda öne çıkmasına karşın kimi ağızlarda yiten bir “y” sesi görürüz. “uygur” adının bir başka sesletimi “yugur” biçimindedir. Burada da uygur ~ yugur ~ ugur (wGR) biçiminde ağız ayrımları görebiliriz.

Buradan bakarsak aslında Uygur ile Oğuz’un aynı adın başka ağızlarda söyleniş biçimi olduğunu çıkarabiliriz.

Mehmet Levent Kaya

Dilbilimci, yazar, çevirmen.
İlk roman : Çölde Dor; İkinci roman : Ölüöne
Türk Uygarlığının Yıldızları adlı belgeselin danışman ve editörü.

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...