Antropoloji Tarih

Birincil Sözlü Kültür Döneminde Yaşam Zevki

Modern insana göre sözlü kültür dönemi insanı,  boş zaman ve iş arasında belirli bir ayrım yapmaz. Modern insan ise günü belirli saatlere ayırır. Çalışma ve dinlenme zamanı belirlidir. İlkel toplumda iş, çok çeşitlidir. Modern toplumda bir fabrikada işçiden dar ve tekdüze bir beceri istenmiştir.
     Birincil sözlü kültür toplumunda yapılan işin törensel işlevi de söz konusu olmuştur. Avcılık ve toplayıcılık, barınak yapımı, yiyecek temin edilmesi bu törensel işlevlerdendir. Birincil sözlü kültür döneminde silahlar ve diğer araçlar tehlikelerden korunmak amacıyla yapılmıştır. Bu korunma eşyalarının üzerine yapılmış olan simgeler, sihirsel ve dokuma işlevlerini de ifade etmektedir. Güç, anlamlılık ve işlevsel nitelik ile süslemeye sembolik bir anlam yüklemiştir. Geleneğin yerine getirilmesi kaygısı korunmuştur.

       İnsanlık tarihinde oyunlar dinsel ritüellerin bir parçası olmuştur. Burada boş zaman ve din iç içe girmiştir. İnsanlar, oyunlar, şarkılar ve hikayeler ile eğlenirlerdi. Hepsinin arkasında dinsel biçimler bulunurdu ve oyunlar din gibi biçimlerde gerçekleşiyordu.
     Hikaye anlatımı ile de çocuklar geleneklerini öğrenirlerdi. İklim ve coğrafya tüm toplumlarda olduğu gibi serbest zamanın değerlendirilmesinde değişiklik göstermesine neden oluyordu.  Tarım ile uğraşan toplumlarda tarlalarda eğlence müzik ile olurdu. Ekonomik etkinlikler sözlü kültürün aktarım ortamını oluşturuyordu. Bu etkinlikler toplu olarak işlevini sürdürüyordu.

 

Büyü ve dinsel danslar, tahta oyuncaklar, tahmin ve düşünce oyunları boş zamanları değerlendirme araçlarıydı. Bu dönemde avla, savaşla, ölümle bollukla ve kıtlıkla ilgili danslar yapılırdı. Dinsel ve büyüsel danslar, doğum ve  erginlenme törenlerinde  yer alırdı.
    Av ve savaş danslarının çoğu taklide dayanırdı. Avcı, ava çıkarken avlayacağı hayvanın hareketlerini taklit eden danslar yaparak onu etkileyeceğine inanırdı. Ölen hayvanın ruhu ile barışma amacı güden danslar da vardı.  Savaş danslarında ise savaş sahneleri canlandırılırdı.
Bereketli ve bol ürün almaya yönelik yağmur yağdırma dansı ve ölüm durumunda dünyadan gidiş ve geride kalanların acıları ile ilgili danslar da yapılırdı. Dini ritüel olarak yapılan danslar kutsal iken eğlenme ve bedensel becerileri geliştirmek için yapılan danslar kutsal dışı olmuştur. Müzik ve müzik araçları da kutsal sayılıp tabularla çevrilmiştir.
   Birincil sözlü kültür dönemi insanının iş yaşamı ile karışık oyun niteliğindeki etkinliklerin başlıca işlevlerini Antropolog Keesing şu şekilde belirtmiştir:

1. Dinsel tören niteliğindedirler. Evlenme, doğum, ölüm, bitkilerin ekimi, hasat ya da savaş zamanı gibi yaşamın önemli dönemlerini kapsarlar.

2. Çocuğu ve genci yetişkin çağına geçişi hazırlar.

3. Birey ve gruplar arasında dayanışma, istikrar ve morali sağlar.

4. Düşmanlık, çatışma ve saldırganlıkları engelleyip tedavi etme işlevlerine sahiplerdir.

5. İletişim araçları niteliğindedirler.

6. Estetik zevk, safa, eğlence biçimi yerine geçerler.

7. Dinlenme ve enerji yenileme olanağı sağlarlar.

8. Yenilenme fırsatı sağlarlar.

9. Kültürel değer ve inançları ifade bakımından sembolik değer taşırlar.

10. Ekonomik etkinlikler sırasında şarkılar söylenir, öyküler anlatılır.

11. İşler yardımlaşarak yapılır.

      Keesing, serbest zaman değerlendirme görünümündeki oyunsal nitelikteki davranışların yeniliklere açık ve kültürler arası geçişe uygun olduğunu gözlemiştir. Geleneksel serbest zaman değerlendirme etkinlikleri toplumsal yapı, birey yetiştirme, din ve önemli toplumsal değerler tarafından istila edilmiş diğer davranışlara sürekli işlevsel ilişkilere sahip olmakta ısrar eder. 
    Antropolog Malinowski de törenleri, günlük yaşamda hem pratik hem de mistik inançlar ve geleneklerin birbirine karışmasının iç içe girmesinin aracı olarak görülür. Yaşamın her yüzü, oyun niteliğindeki dualar ve törenler ile şekillenmiştir.

Kaynakça
Alparslan, Gonca Gökalp ( 2002) XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri, Kültür Bakanlığı Yayınevi, Ankara.
Durkheim, E. (2006). Toplumsal İşbölümü (Ö. Ozankaya, Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi
Malınowskı Bronıslaw, (1990), İnsan ve Kültür, V Yayınları, Ankara.
____________________ (1998), İlkel Toplum, Öteki Yayınevi, Ankara
Ong, Walter (2013) Sözlü ve Yazılı Kültür,Metis Yayınevi,İstanbul.
Ögel, Bahaeddin (2014) Türk Mitolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.