Tarih

İttihat ve Terakki Cemiyeti Hakkında 2 Yeni Belge

Yazan: Umut Berhan ŞEN

İTTİHAT ve TERAKKİ Cemiyetinin en yetkili organı olan Merkez-i Umumi, üyelerine yolladığı yazılarla olaylar karşısında nasıl hareket etmeleri gerektiği konusunda onlara bilgi ve direktifler vermiştir. Merkez-i Umumi’nin etki ve tepkisinin tanıklığını sağlayan bu iki önemli belge, ilk defa tarafımca yayınlanmaktadır. Bu tarz çalışmalara ilk defa bir örnek teşkil etmesi amacıyla, arşivimden seçtiğim bu iki mühim belgeyi yayınlamak istedim. Belgelerden ilki, 16 Temmuz 1325 (1909) tarihlidir ve Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayınlanan bir haberden hareketle, Meclis-i Mebusan’da cemiyetin muhalifi Kamil Paşa’ya İttihat ve Terakki’yi temsil eden mebuslar tarafından verilen 20 oy hakkındadır. İttihat ve Terakki ile Kamil Paşa arasındaki büyük anlaşmazlık ve uyuşmazlıklara rağmen verilen oyların hesabı sorulurken, Kamil Paşa hakkında bir değerlendirme de söz konusudur.

İkinci belge ise; 27 Temmuz 1325 (1909) tarihlidir ve İttihat ve Terakki Cemiyetine muhalefeti ile meşhur bir diğer isim olan Mevlanzade Rıfat’ın imparatorluk sınırları içine sokmaya çalıştığıve başarılı da olduğu birtakım yayınlar ile ilgilidir. Önlenemeyen bu durum için, aynı yöntemi uygulamış olan İttihat ve Terakki’nin bulduğu çare, ancak Matbuat Nizamnamesineözel bir madde eklenmesi teklifidir.

Belge 1 transkripsiyonu:

Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Merkezi Umumisi

Aded: 577 (sayı no)

Meclis-i Mebusan reisi Ahmed Rıza beyefendi kardeşimize,

Muhterem kardeşimiz,

Tercüman-ı Hakikat gazetesinde İttihat ve Terakki Fırka’sının bi’l-ictima sadrazam intihab ettiği sırada Kamil Paşa makulesine yirmi aza rey vermiş olduğu kemal-ı hayret ve teessüfle okundu. Fırkamız erkanı tarafından Kamil Paşa’nın sadarete namzed gösterilmesi Cemiyeti nazar-ı ihtiram-ı umumiden düşürmek maksadından başka bir şeye matuf olamaz. Cemiyet, Kamil Paşa tarafından bu millete gelmesi muhtemel olan menafiden çoktan vazgeçmiştir. Binaenaleyh sadaret veya herhangi bir makam için Kamil Paşa’nın hatırdan geçirilmesi vatana karşı intihab olunmuş bir cinayet telakki ederiz. Mesele vaki değilse hemen Fırka namına tekzib buyurulmasını vaki olduğu takdirde Merkez-i Umumi’ce tedbir-i muhakkakaya  tevessül olunmak üzere Kamil Paşa lehine rey vermiş olan isimlerin işarını rica eylerim muhterem kardeşimiz.

Belge 2 transkripsiyonu:

Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti Merkezi Umumisi

Aded: 630 (sayı no)

Meclis-i Mebusan reisi Ahmed Rıza beyefendi kardeşimize,

Muhterem kardeşimiz,

Neşriyat-ı muhalefetkarisi ile 31 Mart 325 hadise-i müellimesini ihzar eden Serbesti  gazetesi sahib-i imtiyazının Paris’e firar ve orada neşr-i ecarif etmekte olduğu Paris’ten hususi olarak bildirildiği gibi bu kere Paris’ten Selanik postanesine vürud eden gazetelerin ifadat ve beyanat-ı mel-ulanesinden anlaşılmakta bulunmuştur. Efkar-ı umumiyyeyi temsin ve vatanı girdab-ı izmihlale sürükleyip götüren böyle bir mel’un gazetenin yine dahil-i memlekette revacınıte’min ancak ikinci bir felakete sevk etmek demektir.  Binaenaleyh iş bu sakıd ve melun gazetenin dahil-i memlekete ve menafi-i millete müzahir olan ve memalik-i ecnebiyyede münteşir olan bu ve bu gibi gazetelerin adem-i idhali ile kıraat olunması hakkında matbuat nizamnamesine zeylen bir madde-i mahsusa konulması selamet-i memleket nokta-i nazarınca müsterhamdır kardeşimiz. 27 Temmuz 325

BELGE 1
BELGE 2