Tarih

Karahanlı Minareleri

Burana Minaresi

Burana minaresi 11. yüzyıla ait olup, Orta Asya’da inşa edilen en eski minarelerden biridir.  Tokmak şehrinin 15 km güneyinde bulunan minare, yapılan araştırmalara göre ilk inşa edildiğinde yüksekliği 45 metre olup, 15 yada 16. yüzyıllarda gerçekleşen bir deprem sonucu yıkıldığı düşünülmektedir. Burana’nın şimdiki yüksekliği 24,6 metredir. Sekizgen bir kaide üzerinde yükselen silindirik gövdeli minare, yukarı doğru gittikçe daralan bir forma sahiptir.  Bu form Karahanlı ve Selçuklu döneminde gelişerek devam etmiştir.

Yapılan sondaj çalışmalarıyla temelin 5 metre derinliğe sahip olduğu anlaşılmıştır.  Temel dörtgen formda olup, taşlar üst üste konularak örülmüştür.

Tuğla malzemeden inşa edilen kaidenin her yüzü, sivri kemerli ve derin olmayan nişlerle hareketlendirilmiştir. Nişlerinin gerek içleri, gerekse kenarları, tuğla örgüler yoluyla dekoratif bir görünüme kavuşturulmuştur.

Minarenin gövdesi ince tuğlalarla örülmüştür. Gövde de yer alan 13 kuşağın her birinde düz örgüden grift örgü sistemine varıncaya kadar çeşitli tipte örgülerle geometrik bir dizi süslemeler yapılmıştır. Süslemelerde yine tuğla malzemeden yararlanılmıştır.

Minarede kullanılan tuğla örgü tekniği Uzgend(Özkent) minaresine nazaran daha kaba bir görünüme sahiptir.  Süslemede tuğla örgü dışında alçı süslemeden de yararlanılmıştır. Ancak dayanıklı bir malzeme olmadığı için günümüzde önemli bir kısmı dökülmüştür.

Burana minaresinin güney yönünde yerden 5.3 m (6,45)  yükseklikte bir giriş kapısı  bulunmaktadır.  Bu girişten spiral merdivenlere ulaşılır. Merdivenlerin üzeri tahta ile kaplanmıştır.

Uzgend(Özkent) Minaresi

Adını inşa edildiği Özkent bölgesinden alan Uzgend (Özkent)  minaresi 11. yüzyılda inşa edilmiştir.

Dönem özelliğini yansıtan minare, sekizgen bir kasnak üzerine oturmaktadır. Kasnak üzerinde yükselen silindirik gövde on iki süsleme kuşağına ayrılmıştır ve her kuşak farklı şekillerde bezenmiştir. Teknik ve tuğla işçiliğin,n geliştiği minarede, gövde kuşakları birbirinden dikey tuğla örgü sırası ile ayrılmıştır. Geniş kuşaklar daha zengin bir süsleme programına sahiptir.

Tuğla bir gövdeye sahip olan Uzgend minaresi kuvvetli bir temel üzerine inşa edilmiştir. Toprak altında 2 metrelik bir derinliğe sahip olan temel üzerine inşa edilen kaide,  yüzeyleri dikdörtgen sağır nişlerle hareketlendirilmiştir. Minare kapısının bulunduğu sekizinci kenar süslemesizdir. Yukarı doğru daralan silindirik minare, şerefe ile birlikte 27.40 m boyutundadır.

Minareye spiral bir merdivenle çıkılır. Merdiven basamakları kesme taş ve tuğladan yapılmıştır. Minare merdiveninin aydınlatılması için mazgal açıklığı şeklinde 2 pencere vardır.

Görünüş itibariyle sıkça Burana minaresiyle karşılaştırılan minare, süsleme ve işçilik açısından daha üstündür. Uzgend minaresinin genel görünüşü Burana minaresinden hemen sonra yapıldığını gösterir.  Günümüzde yapılan onarımlar ve eklemelerle özgünlüğünü bir ölçüde yitirmiştir.  Minareye daha sonraki yıllarda sekiz kemerli bir şerefe eklenmiştir.

Kalan Minaresi

Buhara’nın en büyük külliyesinin bir parçası olan Kalan minaresi, gövdesinde yer alan çini kitabeye göre 1127 yılında Karahanlılar’dan Arslan Han tarafından yaptırılmıştır.

Tuğla malzemeden inşa edilen minarenin yüksekliği 45.60 m (45.30 m., 46.50 m.) ölçüsündedir. Ongen bir kaide üzerinde oturan silindirik gövdeli minare yukarı doğru daralır.  Gövde sonunda mukarnaslı konsol kısmı ve 16 adet sivri kemerli açıklık bulunan galeri bölümü gelmektedir.  Galeri üzerinde mukarnas dolgulu bir şerit yer alır ve en üstte sivri külahlı tepelik kısmıyla son bulur.

Gövde 13 kuşak halinde geometrik kabartmalarla süslüdür. Her kuşak farklı  tipte sırlı ve sırsız tuğladan geometrik motiflerle bezenmiştir. Minarede, ikili tuğla gruplarının yatay olarak dama tahtası gibi örülmesi ve aralarının ufak yuvarlak, üçgen ve dikine tuğlalarla dolgulanması şeklinde elde edilmiş süslemeler, baklava, yuvarlak, zencirek, meander, haç, zigzag, fırıldak, sekiz köşeli yıldız, entrelacs gibi motifler yer almaktadır.

Orta kuşaklardan bir tanesinde kare şeklinde terrakota levhaların yer aldığı bölümde kufi karakterde kitabede Arslan Han ismi geçmektedir.

Mukarnas konsolun altındaki turkuvaz renginde sırlı tuğladan motiflerin olduğu kuşakta yapının tarih kitabesi yer almaktadır. Bunlar sırlı tuğlaların Orta Asya’daki ilk örnekleri arasındadır.

İçteki spiral merdivenlerde aydınlık silindirik gövdedeki mazgal açıklıklarından sağlanmaktadır.

Çar Kurgan Minaresi

Çar Kurgan Minaresi Özbekistan’da yer alan Tirmiz şehrinin 75 km kuzeyindeki Çar Kurgan köyünde yer almaktadır. Minare kitabesine göre Ali bin Muhammed el Serahsî tarafından 1108/1109 tarihinde yapılmıştır.

Sekizgen bir kaide üzerinde yükselen minare yukarıya doğru daralan yivli gövdesiyle dönemin önemli bir yapısını oluşturur.

Minare kapısının da yer aldığı kaidenin her bir yüzeyinde dar ve uzun nişler yer alır. Kapının etrafında sekizgenlerin kesişmesiyle meydana gelen dörtlü düğüm motifleri kullanılmıştır. Kaide üzerinde bir şerit halinde dikdörtgen panolarda kufi karakterde yazılan kitabeler yer alır.

Silindirik gövdeli minarenin yüzeyi on altı yuvarlak yivli dilime ayrılmıştır. Küçük kemerli nişlerle son bulan yivler üzerinde  kufi karakterli bir kitabe kuşağı daha yer almaktadır. Yazı kuşağından sonra yivleri kısa bir bölüm halinde devam ettiği görülür.

Minare gövdesi günümüzde yıkılmış olup 21.60 metrelik bir bölümü kalmıştır. Gövde tuğlaların yatık ve dikey olarak zikzaklı dizilmesiyle hareketlendirilmiştir. İçinde spiral bir merdiven yer alan minarenin şerefe kısmı günümüze ulaşamamıştır.

Vabkent Minaresi

Buhara’nın kuzeyinde yer alan Vabkent şehrinde yer alan minare, kitabesine göre I. Burhaneddin Abdülaziz tarafından 1197-98 de inşa edilmiştir.

Kaidesiyle birlikte 40.30 m yüksekliğindeki minarenin temeli toprak altında 2 metre derinliğindedir.

Onikigen bir kaide üzerinde yükselen silindirik gövdenin üst kısmında mukarnaslı konsol bölümü yer alır. Konsol üzerinde on adet sivri kemerli açıklık bulunan galeri kısmı inşa edilmiştir. Galeri üzerinde benzer mukarnaslı saçak kısmı yer alır ve minare sivri külahlı bir tepelikle son bulur.

Gövde 18 süsleme kuşağına ayrılmıştır. Tezyinatta tuğla ve terakota malzemeden yararlanılmıştır ve süsleme programında ağırlıklı olarak  geometrik ve bitkisel motifler tercih edilmiştir. Geniş kuşaklar, aralarında farklı tipte geometrik motifler olan ikili tugla gruplarıyla örülmüştür. Kuşak süslemelerinde fırıldak, meander, geçme, üçgen, yuvarlak, sekiz köşeli yıldız, baklava, sekizgen, zencirek gibi geometrik motifleri yer almaktadır. Bunun yanında kufi ve divani karakterde kitabe kuşakları da gövdeyi hareketlendirir.

En alttaki kitabe kuşağında minarenin kim tarafından ve hangi tarihte yapıldığı belirtilmiştir. En üstte turkuaz sırlı stilize bitkisel motiflerle zenginleştirilmiş kitabe kuşağında ise minarenin bitiş tarihini vermektedir.

Minare gövdesine açılan iki mazgal pencereyle aydınlatılmıştır. Gövdeye oyulan giriş kapısı yüksekte olup bir köprüyle yanında bulunan camiye bağlanmıştır. Benzer uygulamalar o dönemde inşa edilmiş birçok minarede görmek mümkündür.

http://okuryazarim.com/ – Düzenleme Sergen ÇİRKİN

bilimdili

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...