Tarih TOPLUM Yaşam

Türkistan’ın En Eski İçeceği: Kımız

Kımız (Koumis, Kumiss, Koumiss, Kumys, Arag, Kymys), Türkler ve Moğollar tarafından “Tanrıların içkisi” olarak kabul edilmekteydi. Bebekler ve Cengiz Han bu mayalanmış kısrak sütünü severdi.

Çıkış yeri Türkistan (Türkmenistan, Kırgızistan, Özbekistan, Cebubî Türkistan, Doğu Türkistan, Moğolistan, Kazakistan) olarak bilinmektedir. Günümüz Kazakistan’ının Botay insanı 5 bin yıldan daha fazla zaman önce Türkistan’ın bozkırlarında vahşi atları evcilleştirdi. Orada, günümüz otacılarının “Eksi kaymaklı karıştırılmış şampanya” ya benzettikleri, evcilleştirilmiş kısrakların sütünden kımız adı verilen bir içecek mayaladılar.

Kımız 4 bin yıl, bozkırın konar göçer, at merkezli yaşamına mükemmel bir şekilde yakışmıştır. Sütün kendisi doğal olarak yüksek oranda şeker içeriğine sahip olduğundan dolayı kımız yapma işlemi kısrak sütünden başka bir şey gerektirmez. Moğol ve Türk konar göçerleri, süt tereyağ gibi ekşiyene ve üretilen alkolik karbonatlama köpürene kadar, at sütünü tenekelerin içinde çalkaladılar. İnsanlar daha sonra, kımızı çevreden geçenlerin kolay bir şekilde çalkalayabileceği bir yere aşmak şartıyla bu sıvıyı deri tulumlara aktardılar.

Cengiz Han ve Avrupa Hun İmparatoru Attila gibi akıncı bozkır savaşçılara göre kısrak; kımız, et ve taşıma dahil hepsini bir arada sağlamıştır. Kısrak sütü sağıcıların kültüründe birincil neden sıvı içilebilir olmak zorundadır. İnek ve yak (Tibet sığırı) sütünden farklı olarak kısrak sütü çok miktarda süt şekeri içerir ki bu keskin bir kabızlık giderici etkiye sahiptir. Bu sebepten dolayı mayalanmamış kısrak sütü net bir şekilde tıbbi bir nitelik taşır fakat günlük temel beslenme addedilemez.

Türkistan’da yetişkinler kendileri için daha sarhoş edici versiyonunu hazırlarken, anneler alkol oranı düşük -ama tamamen alkolsüz olmayan- besleyici kımızın yumuşak içim türüyle bebeklerini beslediler. Buna ek olarak, kımızın “Uvız Kımız, Sarı Kımız, Tünemel Kımız, Karabalı Kımız, Sirge Kımız Cmyar Kımız” gibi türleri olduğu gibi burada isimlerini verdiklerimizden başka 25 ayrı türünün varlığı da kaynaklarda geçmektedir.

1250’lerde Seyyah William of Rubruck bozkırın bir ucundan diğer ucuna seyahat etti ve “Kımız ruhu keyifli yapar” diye tanımladığı içeceğe hayran kaldı.

Günümüzde şirketler kımız üretir. Ama bir partiyi keyiflendirecek kadar mayalanır -en fazla %2 alkol içerir- ve genellikle inek sütüyle desteklenmiş olarak yapılır. Geleneksel, daha sarhoş edici kımızı sadece bozkır sakinleri yaparlar.

Kımızın ticari üretim versiyonu daha çok takviye edilmiş inek sütüyle yapılır. Farklı bölgelerde, çoğunlukla farklı isimlerde bilinen gerçek yöntem kırsal bölgelerde mevcuttur. Şehirlerde, Naadam (Moğolistan’da baharın gelişi ile yapılan kutlama) Şenliği gibi şenliklerde bulmak en kolayıdır.

Yazar: Ülkü Olcay 

Kaynakça