Dil DÜŞÜNCE TOPLUM Yaşam

Bir Dil Ölünce Neler Olur?

Dünya üzerinde diller ölüyor, hem de çok hızlı bir şekilde. 21 Şubat Uluslararası Anadili günü UNESCO tarafından dünyanın dilbilimlik çeşitliliğinin gösterilmesi amacıyla kutlanmaya başlanmıştı.

En acı tahminler bu yüzyıl sonuna kadar dünya dillerinin yüzde doksanının öleceği yönünde. Bu birçok insan için bir şey ifade etmese de dil ölümleri yalnız biz dilbilimciler ve dilbilimci adayları için değil, herkes için önem taşımalıdır. Bu yazıda ölen bir dille birlikte yitireceğimiz şeylere bakacağız.

1- İnsan olmanın anlamını taşıyan eşsiz bir bakış açısının ifadesini yitiririz.

Bu, öğretim görevlisi Deyvid Kıristıl’ın (David Crystal) 2009’da Neyşınıl Cografik’a (National Geographic) verdiği demeçten bir bölüm. Basu; yüzlerce dili olan, en az yedi dil ailesine sahip ve dillerinden birçoğu süratli bir şekilde ölmekte olan ülke Hindistan hakkında yazıyordu.

Basu bu denli büyük bir dil kaybının kültürel anlamda yıkıcı olduğunu yazmıştı. ‘’Her dil, o dili konuşanların tıbbi sırları, doğayla alakalı bilgi birikimi, hava ve iklim bilgisi, dinle ilgili yaklaşımları, mitoloji ve sanat hikayeleriyle alakalı bilgilerin kilidini açabilecek birer anahtardır.’’ demişti.

Diller tarih boyunca doğup ölürler. Bunu Hindistan’da farklı kılan şey ise ölmekte olan dillerin oranının fazla oluşudur.

2- Evrendeki birçok tarihi ve kültürel mirası yitiririz.

Kate Yoder ‘’Grönland’ın resmi dili büyüleyici ve eşsiz bir dil. Her duruma uyarlanabilen oldukça uzun kelimelerden oluşuyor. Dilbilimci bir arkadaşım İngilizce’de cümleyle anlatabileceğiniz şeyleri bu dilde kelimelerle anlatabileceğimizi söylemişti. Bu tür kelimeler, dilbilimciler keşfetme şansına ermeden evvel rüzgar gibi yok olup gitmekte.’’ diyor.

Yoder’in makalesi küresel ısınmanın dil ölümleri üzerindeki etkisiyle alakalıydı. Özetle insanlar küresel ısınma yüzünden kendi bölgeleri güçlü fırtınalar tarafından tehdit edildikçe, deniz seviyesi yükseldikçe ve kıtlıklar baş gösterdikçe daha merkezi yerlere göç ediyor böylece dil ölümleri hızlanıyor. ‘’İnsanlar yeni bir yere yerleştikleri zaman yeni bir hayata başlarlar. Yeni gelenekler ve tabii ki yeni bir dili konuşmaya uyum sağlamak durumunda kalırlar.’’ diye yazmıştı.

3- Bazı insanlar anadillerini yitiriyor.

İnsanlar, dünyayı açıklamalarına yarayan dillerini konuşamaz hale gelirler. Bazıları kendilerini anadillerinin birkaç bazen tek konuşucusu olarak buluverirler. Kimileri de siyasi sebeplerden dillerini konuşamaz hale gelir.

Bir dili bu sebepten kaybetmek hepsinden farklıdır, diyor dilbilimci John Lipski. ‘’Dilinizi işletemediğinizi hayal edin, o zaman bunun nasıl bir şey olduğunu çok iyi anlarsınız.’’ diyor.

Peki bu konuda biz bireylerin elinden ne gelir? Öncelikle kendimizi eğitmekle işe başlayabiliriz. Neyşınıl Cografik’in Enduring Voices gibi bir çalışması bulunuyor. UNESCO’nun internet sitesi de başka bir kaynak olabilir. Bu tür yerlerden tehlike altındaki diller ve konuşucuları hakkında bir şeyler öğrenerek yok olmakta olan dillere karşı toplum bilincinin uyanmasına katkı sağlayabilirsiniz. Bizler ilgi gösterirsek bu tür dillerin bazıları için hala umut var demektir.

Kaynak
http://www.smithsonianmag.com/smart-news/four-things-happen-when-language-dies-and-one-thing-you-can-do-help-180962188/