Dil DÜŞÜNCE Psikoloji

Dikkat, Beyniniz Sadece Şiirin Tınısını Beğeniyor Olabilir!

Bâb-ı Âli yüce kapısından

Mürur edip geçer iken

Yek bir atlı süvariye

Tesadüfen rastladım

Bu satırları buraya neden yazdığımı merak edebilirsiniz. Güzel konuşma derslerine girdiğim zamanlar öğrencilerime yukarıdaki dizelerle ilgili “Türkçenin kurallarına uygun mu?”, “Üslubunu nasıl buldunuz, beğendiniz mi?” sorularını yönelttiğimde aldığım cevaplar şaşırtıcıydı. Dersi alan öğrencilerin çoğu bu dizelerin Osmanlı Türkçesi divandan seçilmiş bir bölüm olabileceğini söylemişlerdi. Ayrıca satırların söylenişini hoş bulduklarını da eklemişlerdi.

Anlatım bozukluğu içeren bu satırlarımı derslerimin neredeyse hepsinde kullandım. Ancak bugüne kadar bir bilim sitesinin konu hakkındaki yazısını görene kadar konu üzerine düşüneceğim hiç aklıma gelmemişti. İşte o yazı:

İnsan Beyni Şiiri Beğenmeye Meyilli midir?

1932’de T.S. Eliot, “Asıl şiir anlaşılmadan önce anlatabilir.” sözlerini öne sürmüştü ancak edebi anlamından bağımsız olarak şiirin müzikal sesinden gerçekten zevk alabilir miyiz?

Görünüşe göre evet. Yakın tarihli bir araştırma, belli şiir yapısı kurallarına uyan cümleler sunulduğunda beynin olumlu bir elektrofizyolojik tepki verdiğini göstermiştir. Bu, şiir yapılarının beyin tarafından bilinçsizce işlenmesinin ilk gösterisidir.

Psikolojide Sınırlar (Frontiers in Psycology) adlı dergide yayınlanan yakın tarihli bir makalede, Bangor Üniversitesi’ndeki Profesör Guillaume Thierry ve meslektaşları, şiir yapısıyla ilgili olarak bilinçdışı bir beğeniye sahip olduğumuzu gerçekten gösterdi.

Profesör Thierry, “şiir” kelimesini “Ölçülü sınırlamaları, kafiye ve aliterasyon vurgusuyla duygu, düşünce ve tasarıları aktaran belirli bir edebi ifade çeşididir.” diye açıklıyor. Bununla birlikte, edebi anlamından bağımsız olarak şiirin müzikal sesine değer biçebilir miyiz?

Yazar, bu soruyu ele alabilmek için, Cynghanedd’in (Gal şiirinin geleneksel bir biçimi) yapım kurallarına uyan ya da bu kuralları ihlal eden cümle örnekleri hazırladı. Bu cümleler anadili Gal dili olan araştırma katılımcılarına rastgele sunuldu; ancak katılımcılar Cynghanedd şiirsel formu hakkında önceden bilgi sahibi değildi.

Başlangıçta katılımcılardan, cümleleri kulağa estetik olarak hoş gelip gelmediğine bakmaksızın “iyi” veya “kötü” olarak değerlendirmeleri istendi.

Çalışma, katılımcıların beyninin dolaylı olarak geleneksel Cyngahanedd cümlelerini, uymayan yapı kurallarına nazaran ses bakımından “iyi” olarak nitelendirdiğini ortaya çıkardı.

Araştırmacılar ayrıca, katılımcıların şiirdeki son kelimeyi duyduktan sonraki saniyelik kısmın Olayla İlgili Beyin Potansiyelini (ERP) haritaladı. Bu düzenli sonuçlar, katılımcıların ünsüz harfler içeren tekrarlar ve tipik Cynghanedd vurgu kalıplarına maruz kaldığında beyinlerindeki elektrofizyolojik tepkileri meydana çıkarıyor ancak bu tür vurgu kalıpları ihlal edildiğinde tepki ortaya çıkmıyor.

İlginç bir şekilde, beynin “Cynghanedd”e olumlu yanıtları, katılımcılar cümlelerin hangilerinin doğru olduğunu, ritm veya ses tekrarlarının hangilerinin hatalı olduğunu açık bir şekilde belirtmese de mevcuttu.

Profesör Thierry “Şiirsel yapıların beyin tarafından bilinçsizce işlenişini ilk kez gösteriyoruz ve tabii ki farkedilmeksizin insan zihnine ilham verebileceğini düşünmek son derece heyecan verici.” dedi.

Öyleyse bir şiir okurken, bir şeylerin özel olduğunu hisseder ancak ne olduğunu tam olarak anlayamazsanız, bir şüpheniz olmasın, nedenini gerçekten bilmeseniz bile beyniniz şiiri seviyor.”[1]

Günlük hayatta dilini bilmedikleri şarkıları severek mırıldanan insanları göz önünde bulundurduğumuzda şiirin sadece sesinin hoş gelmesi kimileri için uygun olabilir. Siz ne dersiniz?

[1] https://www.sciencedaily.com/releases/2017/02/170217095857.htm

Pelin Danışmant

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...