Dil

Berk – Berke Sözlerinin Anlamları

Demircinin canı demirden berk gerek (Aksoy, Ömer Asım (1995). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü)

En çok 80’li yılların sonu ve 90’lı yılların başında doğan erkek çocuklarına verilen adlar olan Berk, Berke, Berkay, Berkcan ve Berksan gibi değişkenlik gösteren “Berk” sözü bazı çevrelerce yabancı görülmüş ya da şaka konusu olmuştur. Peki bu sözün anlamını hiç duyduk mu?

Bu sözü günlük hayatta neredeyse hiç kullanmaz duruma gelmişiz; ya birinin isminden ya da erkek çocuğa bir isim ararken bu söze ancak rastlarız. Bu adın anlamını öğrenmek isteyenler Berk adının sahibine soruyu yönelttiğinde genellikle net bir yanıt alamaz. Çünkü adın sahibi bile bu adın ne anlama geldiğinden pek az bilgisi vardır. Bu bilgi eksikliğinden Berk sözünün anlamı “şimşek” ya da Farsça benzerliği (bkz. برگ berğ) “yaprak” olarak zihinlerde kalmış görülüyor.

Geçmişte “Berk” Sözü

Moğolların Gizli Tarihi olarak bilinen kitapta da tarihçi ve dilcilerin karşına çıkan, asıl şekli “bek” olan “berk” sözü Türkçeden Moğolcaya geçmiş ve “berhe” olarak yazılmıştır. Bu sözün karşılığı “zor saldırılan, çok kuvvetli” olarak açıklanır. Tıva Türkçesinde bulunan “berge” kelimesi ise Moğolcadan gelmektedir. Bu söz Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi gibi diğer Türk lehçelerinde “berik” bazılarında ise “berk” ya da “r” sesi yutularak “bek” olarak söylenir; sanıyorum berik söylemi Anadolu’da da geçerlidir ki zira ben küçükken annemin zaman zaman bana türkü kıvamında “oy berik berik yar ben sana kurban berik” seslendiğini çok net hatırlarım. VIII. yüzyılda Eski Uygur Mani inancı kitabında da “berk” sözü görülmektedir. XI. yüzyılda ise Kaşgarlı’nın Divanü Lügati’t Türk (Büyük Türk Sözlüğü) kitabında ise berk “güçlü, kuvvetli” anlamında olduğu yazılıdır.

Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig kitabında:

İdi yakşı aymış azığlığ kür er, azığlığ eren berk tügünler yazar
cesur ve yiğit er çok yerinde söylemiş; cesur insan sıkı düğümler çözer

 

Uluğluk bile bul üküş ilke erk,
bu erk birle beglik ulı bolsu berk
Ululuk ile bir çok ellere erk ol; bu erk ile birlikte sağlam ol.

gibi örnekler vardır. 

Bekle– eylemi ile bek/berk “katı, güçlü, zor” aynı köke sahiptir.

VIII. yy Uygur Mani inancı kitabesinde 

kuduğ için bekledi
kuyunun başını bekledi

XI. yy Divanü Lügat’it Türk’te:

ol kapuyın bekledi
kapının başını bekledi [korudu]

Kutadgu Bilig’de:

bilig birle bekle bu bolmış üdüg
bilgi ile koru bu [eline geçen] zamanı

örneklerinde gördüğümüz üzere bek-berk eylem olarak “koruma”, “başını bekleme” gibi anlamlara sahiptir. 

Tarihi Kişilikler

%d0%b1%d0%b5%d1%80%d0%ba%d0%b5
Altınordu hanı Berk Han

Berk sözü bir ad olarak yalnızca cumhuriyet dönemimizde ortaya çıkmamıştır. Tarihte “Berk” adını taşıyan iki kağan vardır. Bu kağanlardan birisi Altınorda hanı Berk Han‘dır. Borçigin ailesine mensup; Çingis Han‘ın birinci derece torunu ve Batu Han‘ın kardeşi olan Berk Han 1240’lı yılların başında Müslümanlığı kabul ederek Moğol boylarının İslam çatısı altına girmesini sağlamıştır. Bunun yanısıra Selçuklu hanı Aleaddin Keykubat‘ın kızı Melike Hatun ile evlenerek Selçuklu damadı olmuş ve bu evlilikten doğan kızları Mısır’da hüküm sürmüş Kıpçak-Memlük Devleti‘nin sultanı Baybars ile evlenmiştir. Baybars’ın da bu evlilikten olan erkek çocuğa dedesinin Berk adı verilmiştir. Baybars ölümünden kısa süre önce halefi olarak oğlu Berk’i ilan etmiş, böylelikle Baybars’ın ölümünden sonra “Berk” adında bir hükümdar daha tarihte yerini almıştır.

Berkcan Yalçın

Ankara Üniversitesi Sinoloji ABD. (Çinîyat) mezunu. Bilimdili.com çevirmen ve yazarı. Şu anki ikamet yeri Pekin, ÇHC.

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...