Dil

Kırgız Türklük Bilimci: Kasım TINISTANOV

Kasım Tınıstanov, 10 Eylül 1901 yılında Kırgızistan’ın Isık-Köl’e bağlı Çoktal kazasının Çırpıntı köyünde dünyaya gelmiştir. Türklük bilimci ve eğitimcidir.

Ailesi çiftçilikle hayatını idame ettirmekteydi. 12 yaşına kadar ailesi birlikte kalarak onlara yardım etmiştir. Eğitimini Özbek Cedit mektebinde Özbek Türkçesinde eğitim almaya başladı.  Eğitim sisteminin bozulmasından dolayı Rusça eğitim veren yatılı bir mektebe kaydolmaya mecbur kaldı. Yatılı mektebe kayıt olduktan bir yıl sonra Kırgızistan’da Çarlık Rusya’sına karşı başlayan bağımsızlık mücadelesi sırasında ailesiyle birlikte Doğu Türkistan’ın Kulca şehrine göç etmek zorunda kalmışlardır. 1917 yılında ailesiyle birlikte karakol şehrine geri dönüş yaptılar.  Daha sonra eğitimini devam ettirmek için Taşkent’te bulunan Kazak Pedagoji Enstitüsü’ne kayıt olmuştur.  Mayıs 1920’den itibaren Türkistan Rus Komünist Partisi Hudut İdaresi ve Türkistan Askerî İdaresi’nin Janı Örüş Gazetesi’nde, Türkistan Sosyalist Gençler Bölümü’ne müdür olarak görevlendirildi. Ekim 1920’de çalışmaktan tüberküloza yakalandı ve hastalığını nedeniyle görevini bırakmak zorunda kaldı.

1921 yılının mayıs ayında doktora tavsiye mektubu alarak Karakol şehrine geri döndü. İlk milliyetçilik faaliyetine burada başladı. Karakol’da Kırgız tiyatro truppasını kurdu. 1921 yılında Taşkent’te dönerek eğitimine davam etmeye başladı. Kırgız Halk Edebiyatı’yla ilk defa burada ilgisi artmaya başladı. 1923-24 yıllarında Ak Col Gazetesi’nde, Jas Kayrak ve Sana Dergileri’nde ayrıca Kara Kırgız İlim Komisyonu’nda çalıştı. 1924 yılında Kazak Pedagoji Enstitüsü’nde eğitimini tamamladı. Kara Kırgız İlim komisyonu tarafından Karakol’daki Kırgız muallimleri ve eğitimcilerini yeniden yetiştirmek ve onlara kurslar açmak için görevlendirildi. Türkistan Cumhuriyeti’nden ayrılan Kırgız Otonom Bölgesi’nin Halkı Aydınlatma Komisyonu’nun baş kâtibi oldu.

1925 yılının Ağustos ayında ilmî komisyonun baş katipliğinden idare heyeti tarafından başkanlığa seçildi. Bu dönemde Arap Alfabesinden Latin Alfabesine geçiş konusunda fikirler ortaya koydu. Kırgız Sovyet ve Parti Edebiyatı’nı oluşmak için caba gösterdi. Erkin Too Gazetesi’nin 29 Temmuz 1925 tarihinden 25 Ekim 1925 tarihine kadar baş redaktörlüğünü yürüttü. 1937’den 1937 yılına kadar ilmî memur, Kırgız Kültür Kuruluşu Enstitüsü Müdürü ve Kırgız Pedagoji Enstitüsü’nde çalıştı. 1935 yılında “burjuva milliyetçisi” olarak partiden atıldı.  Enstitüde çalışmaya devam etti ve 1936 yılında profesör unvanını aldı. 2 Ağustos 1937 tarihinde “beyaz ve diğer devrim karşıtı ordulara, Sovyet hükümetine karşı ayaklanmalara katılmak, Kırgız SSC devrimi karşıtı olmak ve Kırgız milliyetçiliği yapmak”la suçlandı.

5 Kasım 1938 gecesi saat 00.55’de başlayan mahkeme 01.25’te bitti. Yarım saat süren mahkeme sonucunda suçlamaları ve daha önce baskı altında verdiği ifadeleri reddetmiştir. Önceden ölüm hükmü verilmiş olan Tınıstanov kurşuna dizilerek öldürülmüştür.

Kasım Tınıstanov, 137 kişi ile birlikte, Bişkek’e yakın bir mesafede bulunan Çon Taş (Ata beyit) adlı bölgedeki tuğla fabrikasının ocağına toplu olarak gömülmüştür.

Saffet Alp Yılmaz 

Kaynakça

Buran, A. (2016). Kurşunlanan Türkoloji, Akçağ Yayınları, Ankara.

F.D. Aşnin, V.M. ALPATOV ve D.M. NASİLOV. (2016). Mahvedilmiş Türkoloji, Türk Tarih Kurumu, Ankara.

Tınıstanov, K. (2016). “Hayat Hikayem (Çev. Ömer Küçükmehmetoğlu)”, Köroğlu Dergisi, yıl 2, sayı 6, Eskişehir.