Arı Duru İngilizce: Anglish

İngilizcenin Kökeni ve Tarihine Kısa bir Bakış

İngiltere beşinci yüzyıla kadar Roma İmparatorluğu’nun bir parçasıydı. Bu yer Kelt dili konuşan yerlileri Britonlar yüzünden Britanya olarak adlandırılmıştı. Beşinci yüzyıla gelindiğinde Roma ordusunun ülkesini Cermen istilalarından korumak niyetiyle adadan çekilmesi adayı Cermen akıncılarına karşı savunmasız bir hale getirmişti. Akıncıların büyük bölümü Angles, Saxons ve Jutes kabilelerindendi. Böylece Angler adı ve Doğu, Güney ve Batı Saksonlar tarafından işgal edilen Essex, Sussex ve Wessex ülkelerinin adlarından English sözü türedi.

MS 1066’da Normandiya Dükü Vilyım (William) İngiltere’yi ve Anglo Saksonları işgal edip ele geçirdi. Derebeyleri Latin köklere sahip, Cermen dillerinden gözle görülür bir biçimde etkilenmiş Anglo-Norman adında bir Fransız diyalektiği konuşmaya başladılar. Norman akını öncesi Latin dillerinden pek az etkilenmiş olan İngilizce artık söz dağarcığı bakımından neredeyse sentez bir hale gelmeye başlamıştı. Artık ya eski İngilizce sözler Fransızca olanlarıyla değiştiriliyor ya da Fransızca ve İngilizce sözler birleştirilerek yeni sözler türetiliyordu. (Fransızca gentle, İngilizce man sözleri gentleman olarak birleşmiştir.) Bunların dışında bu iki farklı dile ait kabaca aynı anlamlı sözler günümüz İngilizcesinde kullanılmaktadır. (Cermen kökenli doom sözü ve Latin kökenli judgment ya da yine wish ve desire sözleri örnek oluşturabilir.) İki dilden alınan sözlerin tek bir dilde kullanılmaya başlandığı döneme Middle English diyilmiştir.

Rönesansla birlikte İngilizceye Latin ve Yunan kökenli sözler girmeye başlamıştır. Sonrasında sanayi devrimiyle teknolojiye uyum sağlayan toplumun daha önce var olmayan eşyalar ve fikirler için yeni sözlere ihtiyaç duymuş olması ve Britanya Krallığının dünyanın büyük bir bölümünde sömürge krallıkları kurması yüzünden birçok dilden sözler alınmış, benimsenmiş ve günümüz İngilizcesi ortaya çıkmıştır.

İngilizceyi Özleştirme Hareketi: Anglish

Anglish Latin ya da Romen kökenli sözler yerine Cermen kökenli sözleri kullanmayı tercih edenlerin takip ettiği bir akımdır. Var olan Cermen kökenli sözler ya da eski İngilizce köklerden türetilen sözler işletmek esastır.

Nasıl Ortaya Çıktı?

1500 ve 1600’lerde yabancı sözlerin gereksiz bir biçimde bolca kullanıyor oluşu tartışmalara yol açmıştı. Yazarlar Latin ve Yunan kökenli sözleri Cermen kökenli olanlara tercih edenler için ukala yakıştırması yapıyor, bilgiçlik tasladıklarını düşünüyordu. Eleştirmenler dilde halihazırda bulunan sözlerin işletilmesinin bırakılıp çet elli olanlarının işletilmeye başlanmasını gereksiz olarak değerlendiriyordu. Yani İngilizcenin özleştirilmesi fikri yeni bir fikir değil.

Tamıs Elyot (Thomas Elyot) gibi yazarlar düşüncelerini ödünç alınan sözlerle açıklarken Con Çek (John Cheke) gibi yazarlarsa yazma dilini saf tutmayı tercih etmişlerdir.

Anglish Teriminin Ortaya Çıkışı

Pol Cennings (Paul Jennings) 1966’da Norman istilalarının 900. yıldönümü için Punch adlı dergide birtakım makaleler yazdı ve arasında sanki Dük Vilyım topraklarını fethetmemiş ve Şekspir’in yazı dili saf kalmışçasına Olmak Ya Da Olmamak adlı eserinden parçaları şaka maksadıyla değiştirerek Anglish fikriyle bağdaşacak şekilde yazmış ve buna ‘’Anglish’’ demişti. Fakat sonraları bu isim birçok kişi tarafından ciddiye alınıp benimsendi.

İngilizler Niçin Anglish Hareketini Destekliyor?

İngilizler İngilizcenin uluslar arası bir dil olması sebebiyle artık pek çok ulusun aksine kendilerine ait bir dillerinin olmadığını düşünüyor. Anglish hareketini İngilizcenin eksik olan İngiliz kimliğini doldurmak ve İngilizcenin İngiliz insanına olan aitliğini tekrar elde edebilmeleri için gerekli olduğunu düşünüyorlar. Bugün kendini bu meseleye adayan kitleler bulunmaktadır. Gönüllüleri internet üzerinde forumlar ve bloglar açarak başkalarını destek olmaya çağırmaktadır.

Aynını Türkçe İçin Yapan Var Mı?

Arı Duru Türkçe adındaki bir Feysbuk beti Türkçedeki yabancı kökenli sözlerin yerine bugün Türkistan coğrafyasında yaşayan Türkçe sözleri kullanmaya teşvik ediyor. Kesinlikle kelime türetmiyorlar, sadece bazen Anadolu coğrafyasında kullanılmış fakat unutulmuş sözler de dahil Türk lehçelerinde yaşayan sözleri ya da onlardaki türetme sözleri Türkiye Türkçesine uyarlayıp kullanıyorlar. Mesela Fransızca kökenli ‘’oksijen’’ yerine Kazakçada kullanılan ‘’odteği’’ sözü öneriliyor. Takipçileriyse bu sözleri benimseyip kullanıyor. Onlara ulaşmak için tıklayın.