Dil DÜŞÜNCE

Eski Türkçedeki -d- Pekiştirme Ekinin Özbekçe ve Türkiye Türkçesindeki İzleri

Özet

Eski Türkçedeki -d- Pekiştirme Ekinin Özbekçe ve Türkiye Türkçesindeki izleri Eski Türkçede kullanılan kimi ekler, bilindiği gibi tarih içinde ya düşmüş, ya şekil değiştirmiş yahut da birkaç kelimede donmuştur. Bu donemin karakteristik eklerinden olan ve fiillere gelerek onları pekiştiren -d- eki acaba biri Karluk diğeri Oğuz grubundan olan Özbekçe ve Türkiye Türkçesinde nasıl bir dönüşüm göstermiştir? Ek korunmuş mudur yoksa değişime mi uğramıştır? Ekin işlevinde değişmeler var mıdır? Bu makalede bu sorulara cevap aranmaktadır.

Eski Türkçe döneminde fiilierin anlamını pekiştirme amacıyla -d- eki kullanılmaktaydı. Bu çalışmada, bu ekin Özbekçe ve Türkiye Türkçesinde hala kullanılıp kullanılmadığı, ses ve işlevinde değişme olup olmadığı, ekin başka eklerle ilişkileri konuları üzerine durulacaktır. Eski Türkçedeki /d/ sesi, tarih içinde genel olarak /d/> /ö/ >Iyi şeklinde bir değişim göstermiştir. Özbekçede değişim esas itibariyle bu şekilde olmakla birlikte biraz farklıdır. Bu ses, karşımıza /d/> /d/, /t/, /z/, /y/, /cl/, /g/ olarak çıkmaktadır: ıd> hid “koku”, quduq “kuyu”, sıdır- “sıyırmak”; izde- > ista- “istemek”, küd- > küt- “beklemek”; yad- >yaz- “yaymak”, edgü > ezgü “iyi, hayır”; adaq >ayak “ayak”, bod > boy “boy”; bedize- > bedze- > beca- “bezemek”; adır-a> acra- “ayrılmak”; idi > ega “sahip; Rab”; eder > egar “eyer” vd. Türkiye Türkçesindeki durum da aslında Özbekçedeki örneklere bakıldığında büyük ölçüde aynıdır. Ancak Türkiye Türkçesinde bu sesin Özbekçeye nazaran çoklukla /y/ olduğu görülür:

(Selahattin Tolkun’un bu makalesini okumak için aşağıdaki bağlantıya tıklayın ya da izleyicide okumaya devam edin.)

https://bilimdili.com/wp-content/uploads/2017/05/Selahattin-Tolkun.pdf

Selahattin Tolkun

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...