Dil

Uygur Yazısı Üzerine

Uygur Yazısı 

Çok fazla ilgilenen yok ama Klasik Türkçe’nin en geniş söz baylığını bulabileceğimiz alan Turpan yazmalarıdır. Bu yazmalar Uygur yazı dizgesiyle üretilmiştir ve buna tarih kitaplarında kısaca değinilir. Şehir kültürünün bir ürünü olması, kamıştan yapılmış yazı gereci (üzük) ve mürekkeple (beke) kağıt (kağaz) üzerine yazılıyor olması bir yana, birkaç istisna dışında ünlüler de gösterildiği için aslında günümüz toplumunun ilgisini de daha çok çekecek, öğrenmesi de kolay bu yazı ne yazık ki sanki bize tümüyle yabancı gibidir. Oysa Özerk Altay Cumhuriyeti ve Tıva Cumhuriyeti’nin geçen yüzyılda bir dönem resmi yazı olarak kullanması yanında, Moğol ve Mançu dilleri bu dizgeyle yazıldığı için hâlâ on milyona yakın kullanıcısı var.

(Yazı görselden sonra devam ediyor)

Uygur Yazısı

Meraklısı az da olsa, gelen istek üzerine Uygur yazısını tanıtıcı kısa bir bilgi yazmak gerekti. Finike yazısından türemiş bir Arami yazısı, ondan türemiş bir Soğd yazısı vardır. Bunlar geleneksel olarak ilk satır en üste gelecek biçimde sağdan sola yazılan dizgelerdir. Uygurlar Soğdak dizgesini biraz değiştirip, yazının yönünü de ilk satır en sola gelecek biçimde yukarıdan aşağı (yani güneş düzüne 90 derece) çevirmişler. Bu gelenek Moğol ve Mançu dizgelerinde de böyle sürmektedir.

Uygur Yazısı Yazımı Hakkında Bilgiler

Yazıyı çizgili ya da çizgisiz kağıda yazabilirsiniz, ama öğrenirken resimdeki gibi çizgili kağıt kullanmanızı öneririm. İlkokulda Roma dizgesini öğrenirken kullandığımız çizgili yazı defterleri vardı; onlar gibi düşünün. Resimdeki gibi üç sıra çizgi belirleyip orta sütunu ikiye bölecek hayali bir çizgi ekleyin. Bu çizgi yazımızın ekseni, iki yanındaki ana çizgiler de iki yandaki sınırı olacak.

Yazarken kullandığımız bazı çizimler var. Bunlara, resimde görüldüğü gibi titim, diş, aşık, karın, yay, kuyruk ve ayrık diye adlar verilir. Örneğin söz başındaki “a” titim ve iki diş ile, “b” ise bir karın ve bir yay ile yazılır. Her bir sescil üyeye “üsük” denir. Üsüklerin söz başı, ortası ve sonunda yazılışlarını yandaki iki sütunda gösterdim. İkinci sütunun altına da birkaç sözün yazımını örnekledim. İlk ders için bu kadar. İlgilenenler başlangıç olarak örnek üsükleri çalışsın. Daha ayrıntılı çalışmak isteyenler yorum yazabilir, ya da mesaj atabilir. Üsükleri birleştirip yazmak gerekiyor ve bir sonraki adımda bunu örnekleyebilirim. Yazı parçalarının ayraçları da en son ayrıntı.

Mehmet Levent Kaya

Dilbilimci, yazar, çevirmen.
İlk roman : Çölde Dor; İkinci roman : Ölüöne
Türk Uygarlığının Yıldızları adlı belgeselin danışman ve editörü.

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...