Yaygın olarak 12 hayvanlı takvim diye bilinen günleri belirleme düzeneği var.
Türk ve Uygur Kağanlıkları döneminde dikilmiş bütün taş yazıtlarda olayların yıl, ay, günleri buna göre verilmiş. Turfan döneminde de bu takvimin kullanıldığını biliyoruz. Kaşgarlı Mahmud Divan’da bu takvimden söz ediyor. Dahası Aksak Temür’ün torunu Uluğ Beğ’in bu takvimin hesaplarını yaptığını biliyoruz.
Bu takvim dayanak olarak ‘Ay’ın görünüşünü kullanır. Her yeni ay görünüşü bir ay başlangıcıdır ve Türk takviminde her bir ay 29 gün olarak sayılır. Bu da güneşe göre sayılan takvime göre 16-17 günlük bir kaymaya neden olur. Ama yordam takvimi, örneğin Hicret takviminde olduğu gibi kaymaz. Bu işi bilenlerin yaptığı hesaplamalarla belirli dönemlerde o yıl içinde 11. Ay yinelenir. Böylece yılbaşı her yıl güneş takvimindeki Ocak sonu ile Şubat sonu arasında bir güne denk gelecek biçimde bir aralıkta kalır.
Çin ve diğer birçok Doğu Asya toplumu da bu takvimi kullanır ama arada ayrımlar vardır. Çoğu yıl Çin yılbaşı gününü (yeninin biri) Türk takviminden bir ay önce kutlar. Çin takviminin hesabının nasıl yapıldığını bilmiyorum, ama bizde gelenek yeni yılı güneş kova burcuna girdikten sonraki ilk yeni ayı yeninin biri saymaktır. Takvimde ay hesaplarında güneşin kullanıldığı tek yer burasıdır. Tabi bu hesap Orkun Vadisine göre yapıldığı için, örneğin ay doğup güneş kova burcuna bundan 1 dakika sonra giriyorsa, Türkler yılbaşını bir sonraki yeni ayda kutlar.
Günümüzde bilinen adından da anlaşılacağı üzere bu takvimde her yıla bir hayvan adı verilmiş ve böylece 12 yıllık bir döngü oluşturulmuştur. Hangi yıla hangi hayvan adının, neden, nasıl verildiğiyle ilgili çeşitli masallar olmakla birlikte, şimdi bu ayrıntıya girmeyeceğim. Bu 12 hayvan sırayla Sıçan, Ud (Sığır), Bars (Kaplan), Tabışgan, Ulu (Ejder), Yılan, Yunt (At), Koyun, Biçin (Maymun), Takığu (Tavuk), İt ve Lağzın (Domuz)dır. Bunun dışında ikişer yılda bir değişen beş etüz (madde) de yılların sayımına yardımcı olur. Bunlar ığaç, od, toprak, demir ve su’dur. Buna örnek olarak 2016 Şubatında Od Biçin yıl, 2017 Şubatında od Tavuk yıl başladı. Bunlardan ilki gök, ikincisi yer etüzüdür. 2018 yılında Toprak İt, 2019 yılında Toprak Lağzın yılı başlayacak. Böylece, örneğin Güneş Takviminin 100 yıllık çevrimine karşılık Yordam Takviminde 12 x 5 = 60 yıllık çevrimler oluşur.
Yeninin biri toplum geleneğinde yaz (bahar) başı olarak kabul edilir. Yine gelenekte et ve diğer hayvansal ürünler kışın yendiği için, yılın son günü evdeki bütün yiyecekler bir masaya yığılır. Özellikle masanın tam ortasına bir koyun sağrısı yerleştirmek önemli bir gelenektir. Ayrıca bolca bol arakısı sunulur. O gün gençler ev ev dolaşıp tıka basa yerler. Yeninin birinden başlayarak yayladan iniş gününe kadar et ve ağır besinler pek yenmez. Bu dönemde daha çok süt ve diğer süt ürünleri tüketilir. Buradan geleneksel dönemde kır toplumlarının mevsime göre beslenme öğünleri olduğu sonucunu da çıkarabiliriz.
Bu yazı da ilginizi çekebilir: Çin’de Yeni Yıl – 2017 Tavuk Yılı
Yorumla