Çeviri ve Ekleme: Saltuk Buğrahan ALTINDAŞ
Kırgızistan’a geri dönen Pamir Kırgızlarından bazıları buradaki yaşam tarzına uyum sağlamanın zor olduğunu söyleyerek sonunda Afganistan’a tekrardan geri döndüler. Afganistan’ın Vahan Koridoru’nda düzinelerce Kırgız Türkleri, Bişkek’teki hükümete çocuklarının Taliban’ın engellettiği eğitimi alabilmesi için onları atalarının ana vatanlarına geri göndermesi çağrısında bulunuyor.
RFE/RL’nin Kırgız Servisi’ne gönderilen video ifadelerinde aileler, Kırgızistan’a taşınmaları için Bişkek’ten yardım beklerken Afganistan’ın kuzeydoğusundaki Bedahşan Eyaleti’nin İşkashim İlçesi’ndeki Tacik sınırına yakın kiralık evlerde kaldıklarını söylüyorlar. Adamlardan biri, Bedahşan’ın en ücra bölgeleri olan ve Pamir Kırgızları olarak da bilinen en az 1.500 Kırgız’a ev sahipliği yapan Vahan Koridoru’ndaki Büyük Pamir ve Küçük Pamir’deki evlerini yakın zamanda terk ettiklerini söyledi.
Muhammed Abdulzhapar-uulu, “bütün mallarımızı ve hayvanlarımızı sattık ve buraya taşındık. Artık Pamir’e dönemeyiz” dedi.
“[Kırgızistan’daki] Kırgız kardeşlerimizin bizi bulup buradan çıkaracağı umuduyla burada yaşıyoruz.”
Eşi ve üç küçük çocuğunun yanında oturan Abdulzhapar-uulu, çiftin dördüncü çocuğu olan bir kızın yakın zamanda aşırı soğuktan öldüğünü söyledi. Kırgız yetkililer, yaklaşık 90 Kırgız’ın ülkelerine dönüşlerini kolaylaştırmak için Bişkek’i beklediğinin farkında olduklarını söylüyorlar. Bişkek, tüm Kırgızları Afganistan’dan ülkelerine geri getirmeye kararlı olduğunu söyledi. Ancak yetkililer, Afganistan’daki Kırgızların pasaport eksikliği ve diğer lojistik engellerin Kırgız hükümetinin geri dönüşlerini ayarlamasını zorlaştırdığını söyledi. Afganistan’daki Taliban liderliğindeki hükümet, teknik sorunları gerekçe göstererek ve birçok çaresiz Afgan vatandaşını yurtdışına seyahat edemez durumda bırakarak 2022 yılının Ekim ayında pasaport verilmesini durdurdu.
Kırgız milletvekili Çolpon Sultanbekova, RFE/RL’nin Kırgız Servisi’ne verdiği demeçte: “Faizabad’da [Bedahşan Eyaleti’nin başkenti] buraya gelmek için pasaport alamayan 88 etnik Kırgız bulunmaktadır” dedi. Ve ekledi: “Kırgız kardeşlerimizden başvuru gelir gelmez konuyla ilgili Kırgız devlet kurumlarıyla temasa geçtik. Oradaki etnik Kırgızlara yardım etmek için de maddi yardım istedik ve hükümetin kararını bekliyoruz.” Kırgızistan Dışişleri Bakanlığı, İşkashim’de mahsur kalan etnik Kırgızlara yardım etmek için hangi önlemleri almayı planladığı konusunda henüz kamuoyuna açıklama yapmadı. Kırgız hükümeti, 2017’de 50 Pamir Kırgız’ı ve 2019’da 50 Pamir Kırgız’ı kalıcı olarak yeniden yerleşim için Afganistan’dan Kırgızistan’a yerleştirdi.Geri dönenlere ev, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim ve iş bulma konusunda yardım verildi. Etnik Kırgızların yurt dışından ülkelerine geri gönderilmesine yönelik bir hükümet programının parçası olarak, onlara hızlandırılmış bir vatandaşlık prosedürü de verildi.
2017 ve 2019’da ülkelerine geri gönderilenler, sırasıyla doğu Narın ve güney Oş illerine yerleştirildi. Ancak hükümetin yardımına rağmen geri dönenlerin bir kısmı, Kırgızistan’daki yaşam tarzına uyum sağlamanın zor olduğunu söyleyerek Afganistan’a geri döndü. Ancak bu katı Taliban’ın Afganistan’da iktidara gelmesinden önceydi. Şimdi Pamir Kırgızları, çocuklarının geleceğinden özellikle de eğitimlerinden endişe duyduklarını söyleyerek Kırgız hükümetine yalvarıyorlar.
Taliban liderliğindeki hükümet, kız çocuklarının ilkokuldan sonra eğitim görmesini yasakladı. Ve Taliban’ın devralmasından bu yana azalan uluslararası yardımla birlikte ülke de ciddi ekonomik zorluklarla karşı karşıya kaldı. Pamir Kırgız’ı M. Abdulzhalil-uulu bir video açıklamasında Taliban’ın bazı erkek okullarını da kapatması nedeniyle sadece ergenlik çağındaki kızının değil, iki oğlunun da okula gidemediğini söyledi: “Çocuklarımın eğitim görmesinden ben sorumluyum. Bu nedenle Kırgızistan’a taşınmak istiyorum. Kızımın da eğitim görmesini istiyorum, lütfen bizi buradan çıkarın” dedi. “Burada ölürsem çocuklarım eğitimsiz kalır.” Abdulzhalil-uulu, Afganistan’da kendi evi ve nispeten rahat bir hayatı olduğunu ancak ailesinin kendi insanlarıyla birlikte olmak için Kırgızistan’ı sonsuza dek terk etmek istediğini söyledi.
2021 yılının Temmuz ayının ortalarında, Kabil’deki Batı destekli hükümetin düşmesinden bir ay önce Taliban Afganistan’ın kuzeyine ve kuzeydoğusuna doğru ilerlerken Pamir Kırgızlarından 345 kişi, komşu Tacikistan’a kaçtı. Kırgızistan hızla mültecileri kabul etmeye hazır olduğunu açıkladı. Ancak Duşanbe, Afgan hükümetinin güvenliklerini garanti ettiğini söyleyerek onları Afganistan’a geri gönderdi. Ancak hükümet ertesi ay çöktü.
Taliban iktidara döndüğünde Kırgızistan, etnik Kırgızları Afganistan’dan ülkelerine geri gönderme taahhüdünü yineledi. 2021 yılının Eylül ayında Kırgız Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Oş’un Çong-Alay İlçesi Pamir Kırgızları için yeni bir yerleşim bölgesinin inşaatına resmen başladı. Hükümet, bölgede 400’e kadar konut inşa etmek için 30 hektar alan tahsis etti. Projede ayrıca çeşitli sosyal merkezler, sağlık tesisleri ve 275 çocuk için bir okul yer aldı.
Caparov, Afganistan’daki tüm etnik Kırgızları atalarının evlerine geri göndermek istediğini söyledi. 2022 yılının Temmuz ayında Kırgız hükümeti, Pamir Kırgızlarını sonraki iki yıl içinde geri getirmek ve yeniden yerleştirmek için yaklaşık 3 milyon dolar ayıracağını söyledi. Kırgızlar Vahan Koridoru’nda 15. veya 16. yüzyıllara kadar yaşadılar ve tarihçilere göre göçer Kırgız çobanlar sıcak mevsimlerde hayvanlarını otlatmak için bölgeyi kullanmaktaydılar.
Kaynak: https://www.rferl.org/
Yorumla