Türkler var oldukları dönemden itibaren birçok millet ile temas halinde bulunmuştur. Hâl böyleyken bu milletlerin tarih kaynaklarında Türklere oldukça yer verilmiştir. Arap, Fars, Çin gibi kaynaklarda gerek Türk ve gerekse Türk-İslam devletleri hakkında ciddi malumatlar vardır. Bu kaynaklardan önemli bir tanesi de Bizans kaynaklarıdır. Hun Devleti’nden Osmanlı Devleti’ne kadar hep temas halinde bulunan Türkler ve Bizanslılar birbirlerinin tarihinde etki etmiş topluluklardır. Özellikle Malazgirt Savaşı, Miryokefalon Savaşı ve İstanbul’un Fethi gibi önemli olayların gün yüzüne çıkması için yararlandığımız Bizans kaynakları, Türk tarihi araştırmacıları için en önemli kaynak konumundadır. Bunun nedeni o dönemde bizzat yaşamış, çağdaş tarihçiler tarafından nakledilmiştir. Türklerin içinde yer aldığı Bizans kaynaklarına baktığımız zaman üçe ayrılmaktadır. Bunlar; 1-İlk dönem Bizans kaynakları, 2-Orta dönem Bizans Kaynakları 3-Son dönem Bizans kaynakları şeklindedir.
*İlk Dönem Bizans Kaynakları
PRİSKOS – EXCERPTA DE LEGATİONİBUS
Atilla’ya gönderilen elçilik heyetinde görev alan Priskos, Avrupa Hunların siyasi, tarihi ve ekonomik yapısı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Özellikle Hun sarayı, buradaki törenler, devlet teşkilatı ve Atilla’nın şahsiyeti hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir.
MAURİCİUS- STRATEGİKON
Mauricius’un askeri el kitabı olan bu eser sadece Bizans savaş sanatı hakkında değil, Avarlar ve Türk kavimleri hakkında bilgiler içermektedir.
MİRACULA S. DEMETRİİ- AZİZ DEMETRİOS’UN MUCİZELERİ
Slav ve Avarlar’ın Selanik üzerine yaptıkları saldırıları ayrıntılı şekilde ele alınmıştır.
*Orta Dönem Bizans Kaynakları
JOANNES KINNAMOS- HISTORIA
Kinnamos genç yaşta İmparatorluk sekreteri olmuş, ayrıca Anadolu’da Türklere, Balkanlarda Macarlara ve Sırplara karşı yapılan savaşlara katılmıştır. Türkiye Selçukluları ile yapılan Miryokefalon Savaşı’nın anlatımının başladığı bölüm kaybolmuştur. Eserinde Türklerle savaş ve diplomatik temalar hakkında bilgiler yer almaktadır.
NIKETAS KHONIATES- HISTORIA
21 kitaptan oluşan bu eser XII-XIII. yüzyıllara damgasını vurmuştur. Bizans ile Türkiye Selçukluları arasında geçen savaş, siyasi ve ticari ilişkilere değinilir. Anadolu Türk Tarihi açısından çağdaş yazarlara göre en fazla bilgi veren yazarlardandır.
ANNA KOMMENA – ALEXİAD
Türk, Bizans ve Haçlılar tarihinin kesişme dönemi olan; XI-XII. yüzyıllar ele alınmıştır. Amacı İmparator babasının başarılarını çağlar ötesine taşımaktır. Türklerle yapılan savaşları, Büyük Selçuklu Devleti ile Türkiye Selçukluları arasındaki ilişkileri de çok ayrıntılı olarak anlatmaktadır.
MIKHAIL PSELLOS – KHRONOGRAPHIA
Bizans’ın bir yüzyıllık dönemini ele almaktadır. XI. yüzyılın önemli bir tarih kaynağıdır. Çağdaşı olan Bizans tarihçileri onun eserinden faydalanmışlardır.
NIKEPHOROS GREGORAS – HISTORAI ROMAE
Bu eset otuz yedi kitaptan oluşmaktadır. XIII-XIV. yüzyıllardaki Türk tarihi ve Türk-Bizans olaylarını ele almaktadır.
*Son Dönem Bizans Kaynakları
DUKAS – HISTORIA
Türkler hakkında en çok bilgi veren tarihçilerdendir. Bu eseri kırk beş bölüme ayrılmıştır. Anadolu Beyliklerinin kurulması, Osmanlıların Bizans topraklarına yerleşmesi gibi önemli gelişmeleri, ayrıntılı şekilde ele almaktadır. İstanbul’un Fethi sırasında şehirde bulunmadığı halde, daha sonra şehre giderek bizzat şahit olanlardan dinlemiş ve eserine nakletmiştir.
LAONIKOS KHALKOKONDYLES – HISTORIAE
Bu eserde Grekler merkezde olmakla birlikte kısa dünya tarihinin özeti yer almaktadır. Türkler’in Grekleri mağlup etmesinden, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ve gelişmesi, Anadolu ve Balkanlardaki ilerlemeleri yer almaktadır. Bir nevi Osmanlı tarihi kitabıdır.
GEORGIOS SPHRANTZES – MINUS VE MAJUS KRONİĞİ
İstanbul’un Türkler tarafından fethi sırasında şehirde bulunmuş ve esir düşmüştür. Daha sonra özgürlüğüne kavuşmuş ve olanları kaleme almıştır.
MIKHAIL KRITOVULOS – HISTORIA
Bu eser Fatih Sultan Mehmed’e ithaf edilmiştir. Sultanın başarıları ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. İstanbul’un Fethi’nden sonra şehre gelerek görgü tanıklarından bzizzat olayı dinleyip, kaleme almıştır. 1928 yılında Karolidi Efendi tarafından “Tarih-i Sultan Mehmed Han-ı Sani” başlığıyla yayımlanmıştır.
IOANNES ANAGNOSTIS – DIIGISIS
Sultan II. Murad’ın 1430 yılındaki Selanik seferinin görgü tanığıdır. Eserinde Sultan Murad’ın barışçı politikası sayesinde Rum halkın Türk taraftarı olduğuna değinmektedir.
GEORGES PACHYMERES – RELATIONS HISTORIQUES
Yazar dönemini sağduyulu, dengeli ve tarafsız bir şekilde ele almıştır. XIII. yüzyılın en iyi Bizans kaynağıdır. Bizans tarihi ile birlikte Türk ve Bulgar tarihleri açısından da son derece önemlidir. Ayrıca Moğolların, Selçukluların ve Osmanlıların hakkında önemli bilgiler yer almaktadır.
KAYNAKÇA=
Georges Pachymeres, “Bizanslı Gözüyle Türkler” çeviren: İlcan Bihter Barlas, İstanbul, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2019.
Melek Delibaşı, “Türk Tarihinin Bizans Kaynakları”, Cogito (Bizans Özel Sayısı), İstanbul, 1999.
İsmail Mangaltepe, “Bizans Kaynaklarında Türkler”, Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul, 2009.
Yorumla