Kök börü/ Ulak (Oğlak) Tartış Oyunun Ortaya Çıkışı İle İlgili Efsaneler

Kök Börü/Көк бөрү oyunu çok eski zamanlardan günümüze kadar ulaşan Eski Türk oyunlarından birisidir. At üstündeki yiğitlerin birbiriyle güçlerini sınadığı bu oyun yaygın olarak Türkistan Türklüğünde tüm bayramlarında, kutlamalarında oynanan oyunların başında gelir. Bu oyunun ortaya çıkışı hakkında birçok efsane bulunmaktadır. Biz bu efsanelerin Kırgızistan kaynaklı olanlarından bahsedeceğiz.

Birinci varyant:

Çok eski zamanlarda savaşçı bir toplum olan atalarımız savaşa çıktıklarında veya ava çıktıklarında köylerde yalnızca yaşlılar, kadınlar ve çocuklar kalırmış. Bu zamanlarda da aç kalan ve kendisini avlayan olmadığı için kurt güçlenip, köydeki halkın korumasında olan sürü hayvanlarını kırıyormuş. Halk hayvanlarını kırıp giden kurtlara “karışıp kal karışkır” diye beddualar ediyorlarmış. Karışkır sözünün de buradan çıktığı düşünülmektedir (Ek olarak “Karışkır” kelimesi bir çok Kıpçak lehçelerinde “kurt” anlamında kullanılmaktadır). Daha sonra savaşa giden veya ava çıkan avcılar bir iki yıl sonra evlerine döndüğünde kırılan hayvanları görüp buna kurtların sebep olduğunu anlayarak yanlarına yay, kılıç ve süngü/mızrak alarak pusatlanıp yola koyulmuşlar. Her biri kurtları atın üstünden değnekle vurarak öldürmüş. Hınçlarını alamayan halk kurdun ağzını bağlayıp birbirleri arasında çekiştirerek kurtla oynamışlar. Bu olaydan sonra kök börü diye adlandırıldığı biliniyor. Sonraları kurdun yerine teke, gençler için de oğlak çekerek oynadılar. Bu sebeple bu oyunun ikinci adı Ulak tartış oldu.

İkinci varyant:

Kurtlar avladıkları koyunun başını beslenmeleri için böltürüklerine (yavru kurtlara) vermiş. Böltürüktör koyunun başını yemek için birbirleriyle dalaşıp, oynuyorlarmış. Bunu gören halk böltürükler oyunu, börüler oyunu diyerek zamanla bu isim kök börü oyununa dönüşmüştür diye söylenmekte.

Üçüncü varyant:

Zamanında göçebe halkın sürüsüne üstü açık avlularda baktığı bilinmekte. Bu nedenle o zamanlarda göçmenlerin baş düşmanları kurtlar olmuştur. Aç olan yırtıcılar sürüyü basarak halkı zor durumda bırakıyorlardı. İşte o zaman yaşamlarını hayvancılıkla sürdüren göçmenler atlanarak kurtları kovalamışlar. O zamanlarda ok atacak hiçbir silah olmadığından kırbaçtan faydalanmışlardır. Bununla birlikte ulak tartış düşmanlara karşı savaşa hazırlık olmuştur.

Dördüncü varyant:

Cengiz Han’ın kurt resimli sancağını taşıyan orduya yenilip ülkesine geri dönen Kırgız ordusunun karşısına sancaktaki gibi bir kurt çıkmış. Kinlenen askerler kurdu kaçırarak, atlarıyla kurdu öldürmüşler. Kinlenen Kırgız ordusu sonrasında kurdun bedeninin aralarında çekiştirerek parçalamışlar. Bir yandan bunu yaparak yenilgilerinin üzerine kendilerini rahatlatmışlardı. Bu olaydan sonra Kırgız gençlerinin eğlenmek için kurt tartarak oynaması adet haline gelmişti. Ama her zaman kurt bulunamıyordu. Bu nedenle sonraki yıllar teke, oğlak tartışı başlamış. Günümüzde de bu oyun Kırgız dilinde Kökbörü Tartuu veya Oğlak Tartuu adlarıyla biliniyor.