Nuri Brina
“Hıdırellez yüzyıllardır kutlanan bir mevsim bayramdır. Hızır ve İlyas birer peygamberdir. Bu peygamberler yılda bir kez 6 Mayısta bir kıyıda buluşurlar. Bu gün bereket ve talih günüdür” (Önal, 2010). Hıdrellez, Ederlez, Kosova’da Hıdrellez gibi çeşitli adlarla anılır.
“Hıdırellez, mevsim bayramı olmasının yanı sıra, geleceğe dair beklentilerin gerçekleşeceğine inanılan bir gündür. Hızır hakkındaki halk bilgisi, ölümsüzlük motifleriyle iç içedir. Bu motif bizi insanlığın en eski anlatımlarına: mitolojilere, masallara, destanlara ve efsanelere götürmektedir. Dünya mitolojilerinde yer alan ölümsüz kişi motifi insanlık tarihinin ortak umutlarını sembolize etmektedir” (Thompson: 1955-1958; Akt: Önal, 2010).
“Hıdrellez, kışın son günü sayılan 6 Mayıs’ta başlayıp Kasım ayının 8’ ine kadar altı aylık bir dönemdir. Prizren’de Hıdrellez 5 Mayıs’tan itibaren kutlanmaya başlar (Duru, 2011)”. Hıdrellez gelmeden once evlerde temizlik yapılır. Evlerini temizlemeyenler için Hızırın tükürdüğü söylenir.
“Prizren’de Karabaş Türbesi, Prizren bağlarında Toçilla Çeşmesi, Daltulum yeri, Kırk Pınar, Lez köyünde Ömer Baba Türbesi, Maraşta Acize Baba Türbesi, Namazgah yanında Tezcir Baba türbesi ve diğer türbeler Hıdrellez tören ve geleneklerinin yapıldığı yerler olarak gösterilmektedir” ( Vırmiça, 2008: 56).
Genellikle kutlamalar Horasan ereni Mustafa Karabaş Baba Türbesi çevresinde yapılır ve Prizren yakınlarındaki köylerden de Arnavut, Boşnak, Türk ve Romlar kutlamalar için geliler. Hazırlanan yemekler afietle yenilir. Türbelere adaklar adanır, dualar edilir, eğlenceler yapılır, çocuklara aynalı kurabiye gibi yiyecek ve hediyeler alınır. Aynı alanda bulunan Kemanî Rabia Hanım, Şeyh Hüseyin ve Şeyh Abdurrahman türbelerine de ziyaret edilir.
“Karabaş Baba, türbesi etrafında tavaf edercesine dönülen yöredeki yegâne türbedir. Türbenin tavafı sağdan başlanılarak sola doğru bir turda tamamlanarak yapılır” (Duru, 2010). Akşam olmaya başlayınca Türbenin cıvarındaki ağaçlardan yeşil ceviz dalları koparılır ve evlerde asılır. 6 Mayıs sabahı bu dallar ıslatılarak ev halkı uyandırılır ve bu dallarla çocuklar yıkanır. Bu dallarla çocukları yıkamak, çocukların sağlıklı olacağına inanılır. Ayrıca sabah erkenden ateş yakılıp üzerinden atlanılır. Öğle yemeğine evlerde bereket olması için pilav ve aşure yapılır.
Eskiden Hıdrellez anlatanlara göre görkemli ve adetlere daha uygun olarak gerçekleştirilirmiş. Zamanla görkemliğini ve bir takim eski adetlerini kaybetmiş olsa da kutlanılmaya devam ediliyor. Yazıma aşağıdaki Hıdrellez gününde soöylenen martifal (mani ) ile son veriyorum…
Prizren’de hıdrellez günü söylenen martifal (mani):
Hıdrellez ele cirmez
Kavun karpuz reçel petmez
İp yandı ibrişim oldi
Kocakarilara çişli posteçi
Taze celinlere tezca, kızlara cercef
Adamlara düçan, çocoklara mitep
Üte beri, süpürce teli
Seversan beni, dünersın ceri
En aşa, dik aşa kır boynoni Maraşa.
(Vırmiça, 2008:60)
Kaynaklar:
Duru, Fazlı, Necip, ’’Kosova Türklerinin Baharı Karşılama Ritüelleri’’, Millî Folklor, 2011, Yıl 23, Sayı: 89, Erişim: 05.05.2012.
Önal, Naci, Mehmet. ’’Muğla’da Hıdırellez Bayramı’’ turkoloji.cu.edu.tr
Vırmiça, Raif. ’’Hıdrellez’’ Kosova’da Tarih, Kültür, Gelenek ve Göreneklerimiz Kosova Türk Araştırmacılar Derneği Yayınları, Sayfa: 53-73, Prizren: 2008.
Yorumla