Yeni bulunan Dede Korkut’un elyazması üzerine Türk Dili Derneği ve Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) 16.12.2019 günayında bir iş birliği antlaşmasına kol çekerek bilgi şöleni ve çalıştay düzenlenmesi yargısına vardılar. Yeni bulunan Dede Korkut elyazmasının yayınlaşının 1. yıl dönümü olan 11 Haziran 2020’de yapılması ön görülen bilgi şöleni ve çalıştay, SDÜ’nün Isparta’daki yerleşkesinde gerçekleşecek idi. Bu yönde hazırlıklarını sürdüren Düzenleme Kurulu, konuklarını ağırlamak için otellerle görüşmüş, sunumların ve konuşmaların yapılacağı sınıf ve amfileri belirleyerek gerekli birçok işlemi yerine getirmişti. Ne yazık ki tüm yeryüzünü etkisi altına alan büyük salgından dolayı alınan önlemler doğrultusunda bu çalışmalar aksamaya uğradı. Yapılan durum değerlendirilmelerinde cayılma olasılığı da söz konusu edilmiş olan etkinlikler, dernek yönetimi ile üniversite rektörlüğünün 16.03.2020 günaylı E.43834 sayılı ortak duyurusu ile kamuoyuna bildirildi, ilerleyen günlerde de sanal sunuştay (webinar) olarak yapılması üzerinde uzlaşıldı. Beklemede duran tüm çalışmalar yeniden ivme kazanarak uluslararası çapta sanal bir toplantı yapılması üzerine emek harcandı.
Saygı duruşu ve ardından İstiklal marşının okunmasıyla 11 Haziran 2020’de açılış töreni başlatıldı. Türk Dili Derneği Başkanı Gökbey Uluç‘un açılış konuşmasından sonra Süleyman Demirel Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Nihat Ayyıldız etkinlikle ilgili düşüncelerini belirtti. Ardından onur konuğu olarak katılan Uluslararası Kazakistan Türk Akademisinin Başkanı Prof. Dr. Darhan Kıdırali söz alarak etkinlikle ilgili görüşlerini ve akademi olarak Dede Korkut üzerine yapacakları çalışmalarını anlattı. Son olarak da elyazmasını bularak Türklük biliminde büyük bir devinme yaratan, yeni makalelerin, yeni savların, tezlerin ve betiklerin yolunu açan Veli Muhammed Hoca, İran’dan bağlanarak elyazmasını buluşundan, elinde bulunan yeni belgelerden ve sonrasında başına gelenlerden söz etti. Konuşmaların sonunda küçük bir belgesel de yayınlanarak açılış töreni sonlandırıldı.
Oturumlar bilerek koşut (paralel) yapılmadı. Ardışık oturumların her imin (saat) diliminde üçer konuşmacı yer alarak kendilerine ayrılan 15 dakikalık sürede sunumlarını gerçekleştirdiler, arta kalan yerde dinleyicilerin sorularına yanıt verdiler. Dinleyicilerin soruları sesli değil, yazılı olarak alındı. Toplantının yapıldığı uygulamadaki yazışma alanı bu amaçta kullanıldı. Böylece çoğu kez karşılaşılan “kaçak bildiri” sunma durumu soru sorma kısmında yaşanmadı. Yine bu sanal toplantılar yüz yüze gerçeleştirilen toplantılarda olduğu gibi oturumlar arasında 15 dakika dinlenme aralığı bırakıldı. Öğlen de 1 iminlik (saatlik) ara verildi. Bu aralarda toplantı uygulaması açık bırakılarak etkinliğin sürdüğü konuklara bildirildi. Açık ekranda “Oturuma ara verilmiştir.” yazıları yansıtılarak ayrı zaman dilimlerinde toplantıya bağlanacak kişilere bilgilendirme verildi. Zoom uygulaması üzerinden bağlanan dinleyici ve katılımcılar, yine tüm etkinliği YouTube üzerinden canlı yayın olarak izleyebildiler. Üç gün boyunca aralıksız yayın yapılan bilgi şöleni ve çalıştaya şu bağlantılar üzerinden yeniden bakılabilir: https://youtu.be/CkcZOfgK3Ug
11-12-13 Haziran 2020 günlerinde süren etkinlik 25 saat 22 dakika boyunca canlı yayın yaptı. Bu sürede 44 bildiri sunuldu, 4201 kişi bilgi şöleni ve çalıştayı canlı yayında izledi. Çalıştaya Türkiye başta olmak üzere Azerbaycan ve İran’dan yoğun katılım oldu. Bunların dışında KKTC, Kazakistan ve ABD’de üniversitelerinde görevli bilgelerin de sunumları gerçekleşti.
3 Temmuz 2020’ye değin tamamlanacak bildirilerin tam metinleri de Bildiriler Betiği olarak basılı yayın biçeminde bilime sunulacak.
Deli Dönmez’e Ad Verme Çalıştayı’nda 11-12-13 Haziran 2020 günayları arasında üç günlük art arda toplantılar düzenlendi. Dr. Oktay Doğangün’ün oturum başkanlığında (moderatörlüğünde) yeni bulunan elyazması üzerine şu sonuçlara varıldı:
1) Elyazmasını Veli Muhammet Hoca bulmuştur.
2) Yeni bulunan metin, var olan Dede Korkut metinlerinin nüshası değil, ayrık bir Dede Korkut elyazmasıdır.
3) Elyazmasında iki öykü vardır. Bu öykülerin boy/boylama olup olmadığı üzerinde görüş birliği oluşmamıştır.
4) Elyazması Türkmen Sahra veya Günbedkavus olarak adlandırılabilir.
AÇIKLAMALAR
Deli Dönmez’e Ad Verme Çalıştayı’na yeni elyazması üzerine yayın çıkaran ya da bunun üzerine makale yazan bilgeler ayrım gözetilmeksizin çağrılmıştır. İlk yayını çıkaran Sn. Yusuf Azmun ve bu yayın sırasında çalışmalarda doğrudan katkısı bulunan, yayından sonra makaleleri çıkan Prof. Dr. Osman Fikri Sertkaya ile Prof. Dr. Timur Kocaoğlu çalıştay öbeğinde yer edindiler. Azerbaycan’da konuyla ilgili iki ortak yazarlı makaleleriyle elyazmasını reddeden Prof. Dr. Ramazan Gafarlı ve Prof. Dr. Seyfettin Rızasoy da çağrılı idi. Sn. Gafarlı sağlık sorunlarından dolayı katılamadı. Yine Azerbaycan’dan yeni elyazması üzerine betiği çıkan Dr. Bayram N. Guliyev katılımcılar arasında idi. İran’da yayımlanan yeni elyazmasının yazarlarından Sn. Ali Barazande ile Sn. Ali Rıza Sarrafi de katılımcılar arasında idi. Tartışmalara Recai Ünal ile Çekya’dan Erdem Uçar da katıldılar. Çağrılı konuşmacılardan Prof. Dr. Metin Ekici, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun ve Prof. Dr. Marcel Erdal katılmadılar. Yeni elyazmasının Türkiye’deki üçüncü yayınını çıkaran Nasir Şahgulu ve Şahruz Ak Atabay ise çağrıyı geri çevirerek katılmayacaklarını bildirdiler.
Çalıştay boyunca yapılan gündem başlıklarının tartışmalarında özetle şu yargılara varıldı:
- Yeni bulunan elyazması gerçekten Dede Korkut’a ait bir nüsha mıdır?
Yeni bulunan elyazması var olan Dresden ve Vatikan elyazmalarının nüshası değildir. Özgün bir elyazmasıdır. Geleneksel Dede Korkut metinlerinin ardıdır. Koşut (paralel) bir metindir.
Nüsha, kavram olarak bir örneğin çoğaltılmasıyla el edilen yeni herhangi bir nendir (şeydir). Söz konusu bu yeni metin önceki Dresden ile Vatikan elyazmalarının örneği, bir benzeri olmadığı, gerek anlatımları gerek de diliyle yepyeni içerikler barındırmasından dolayı var olan metinlerin bir nüshası sayılamaz. Dolayısıyla bağımsız bir elyazması olarak görülmesi gerekir.
Elyazmasının varlığı ve geçerliliği tartışma konusu olduğundan Deli Dönmez karakterinin meşruluğu da kuşku altında idi. Dede Korkut boylamalarındaki ad verme geleneğine göndermede bulunarak adlandırma yaptığımız çalıştayda elyazmasının varlığı ve türü geçerlilik kazandığından Deli Dönmez’e de adı böylelikle resmî olarak takdim edilmiş oldu.
- Yeni bulunan elyazmasında kaç boy bulunur?
Elyazmasında iki öykü (hikâye) olduğu tüm katılımcılarca kabul edildi ancak boylama nitelikleri üzerine ortak görüş çıkmadı. Salur Kazan’ın Kars Kalesi’ni aldığı bir öykü, yedi başlı ejderha (yelbüke) ile savaştığı anlatımlar da ikinci öykü olarak değerlendirildi. İki öykünün boy olduğunu kabul eden, tek boy olduğunu ileri süren ve boylamaları reddederek soylama olduklarını savlayan bilgelerimiz oldu. Dresden elyazmasında genel olarak olaylardan sonra Dede Korkut’un ortaya çıkarak soy soylayıp boy boylaması görülürken yeni elyazmasında bunun olmamasından dolayı öykülerin boy sayılamayacağı öne sürüldü. Bunun bir kural olmadığını belirterek karşı duruldu.
- Yeni bulunan elyazmasının adı ne olmalıdır?
Elyazmaları bulundukları ilin ya da bölgenin adıyla anılabilmektedir. Söz gelimi Kutadgu Bilig, hem Türkistan hem de Fergana nüshaları adıyla anılır. Mısır nüshası adı kimileyin de şehir adı olan Kahire ile belirtilir. Bu bakımdan yeni elyazması hem bölge adı Türkmen Sahra olarak hem de şehir adı Günbedkavus (Az: Günbədqabus, گنبدقابوس) olarak adlandırılabilir.
İlk yayımdan bu yana önerilen Türkistan, Mangışlak, Karabağ, Veli Muhammed Oğuznamesi, Kitab-ı Türkmen ve Kaçar adları hiçbir zemine oturtulamadığı için tümüyle reddedildi. Günbed adı da İran’ın Doğu Azerbaycan Eyaleti’ndeki Bostanabad’ta bir köy adı olduğundan Günbedkavus’un kısaltılmadan kullanılmasına vurgu yapıldı.
Kamuoyunun bilgisine sunulur.
Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni ve Deli Dönmez’e Ad Verme Çalıştayı
Düzenleme Kurulu
Yorumla