Yazıtlarda “Türk Sir Budun” İfadesi ve Anlam Görüşleri
Türk toplulukları töreye bağlılıkları sayesinde her zaman varlıklarını koruyarak yeni devletler kurmuşlardır. Kök Türk Devletinin en büyük özelliklerinden biri bütün Türk boylarını tek bir siyasi hakimiyet dairesi içine alması olarak ifade edilebilir. II. Kök Türk Devleti, 50 yıllık fetret devrinin sonunda Aşina soyunun önderliğinde, birçok boyun birleşmesiyle doğmuştur. Kök Türk Kağanlığı döneminden kalan yazıtlarda boyların birleşimini ifade etmek amacıyla “Sir” kullanılmıştır.
Tonyukuk yazıtında beş kez, Bilge Kağan ve Kül İç Çor yazıtında birer kez gecen ‘sir’ sözcüğü üzerine halen daha tartışmalar sürmektedir. Sir adının “birleşik” anlamlı bir söz olduğu ileri sürülmektedir. Bilge Kağan kitabesinde bir defa “Sir Tukuz-Oğuz”, Tonyukuk kitabesinde “Türk Sir Budun” olarak beş kez ve Kül İç Çor yazıtında “Sir İrkin oglı yigän çor kälti” kullanılan bu ifade hakkında birçok Türklük bilimci tarafından çeşitli açıklamalar getirilmiştir.
Ögel’e göre, Türk Sir Budun ibaresini “Türk Birleşik Milleti” birleşik milleti olarak açıklar. Czegledy, Sir’in bir boy adı olduğunu ileri sürer. Klyaştornıy Sir’i, Kıpçakların atası olan bir Türk boyunun adı olarak değerlendirir. Tekin, Sir’i etnik bir ad olarak ele almaktadır. Golden; Köktürklerin doğusunda, Altayların batısında Shih-wei’in doğusunda yerleşmiş Tarduşlara mensup bir boy olduğunu ileri sürer. Taşağıl; Türk Sir Budun’un, Oğuz grubu gibi Tola Irmağı civarında yaşayan bir Türk topluluğu olduğunu belirtir. Clauson; sözcüğün s2 yazılışından dolayı şir biçiminde de okunabileceğini belirterek, bununla ilgili en ikna edici önerinin Aalto tarafından yapılan Soğdça şyr “iyi, güzel” ilişkilendirmesi olduğunu söyler. Kafesoğlu, “sir”in “batı” veya “birleşik” anlamına geldiğini düşünür. Ona göre Bizans kaynaklarında geçen (silziboulus) sözcüğü sir+yabgu (“Batı Köktürk Kağanlığı-yabgusu veya birleşik boylar yabgusu”) sözcüğünün Doğu Roma dilinde bozulmuş biçimidir.
Birçok Türklük bilimci ve araştırmacının şimdiye kadar verdiği manaları ise: iyi, asil, sülale ve birleşik olarak sıralayabiliriz. Bunlar içerisinde en isabetli olanın Türk devlet yapısı ve siyasi teşkilatlanma açısından “birleşik” olduğu fikri ön plandadır.
Yorumla