Aydar saç; sadece erkeklerde kullanılan başın etrafı kazındıktan sonra tam tepe noktasında bırakılan tek örgülü saç modelidir. Buna her toplum farklı isimler vermiştir.
Şimdi biraz aydar saçın tarihine değinelim.
Bizans tarihçisi Prokopius’un açıklamasında: Hun saç modeli olarak bilinen bu saç şeklini Macarlar ve Bulgarlarda saçların ön kısmını kesilmesiyle ve bir tutam saç bıraktığını söylemiştir. Bu sonradan Kyev prensi Svyataslov’un saç modeline de yansımıştır. Hun aydarı yani saç modeli, Avarlar ve Massagetlerde de görülmüştür. Üstelik, herkesin bildiği Vikinglerde veya Noslarda bile bu saç modeli görülmektedir. Eski arkeolojik verilerde, hatta kaya resimlerinde bunu görebiliyoruz.
Moğollara gelelim, bunları dizi ve filmlerde yansımalarını görmüş olabilirsiniz. Cengiz han ve Kubilay dizilerinde aydar saç bırakanlar çok fazladır. Moğol boyları arasında yaygın olarak Congar ve Kalmık askeri birliklerinde rastlanmıştır.
Evet şimdi ise bize gelelim tekrar, Diyarbekirli, Hun erkeklerinin kadınlarının saçları uzun olduğunu söyler ve bazı erkeklerin saçı topuz olarak veya başının tam ortasına veya arka kısmına örgü şeklinde örüp bırakırlar” diye ekler. Ekinci’nin çalışmasında ise; Türklerde saçı arkaya doğru bırakma geleneğine tapşır adını vermişler. Denizli bölgesinen aydar saçı modeli olan balballar yani heykeller de bulunmuştur.
Bunun anlamı ise tapşırı yani aydarı olan birisinin ağzından şöyle anlatılır: eğer düşman bizi esir ederek ele geçirirse, bizi kesecektir; bu uzun saçtan tutup çabucak kesmesini istediğimizden bu “tapşırı” bırakırız. Şehit olduktan sonra öbür dünyada, cennete çabuk gitmek için, meleklerin “tapşırdan” tutup çabucak çekmeleri için bu saçı uzatırı derlerdi.”
Bu saç modeli, Altay halklarının yanına Türklerle etkileşim haline girmiş toplumlarda da görülmektedir.
Evet, aydar saçı böyle bir süreçlerden geçmiştir. İslam dini gelmeden önce Tengricilik dönemlerinde daha yaygın olduğu görülür. Bu konuyu uzatırsak, geniş ve kapsamlıdır. Bu nedenle kısaltmak istiyorum. Şimdi Kazak Türklerinde aydar saç geleneğinin üzerinde duralım. Kazaklarda aydar saç eskillerde ancak zengin çocukları veya kağan, han’ın çoukları bırakmıştır.
Bunun anlamı ise Fakir çocuklardan ayırt etmek için ve nazar değmesin diye bırakılmıştır. Genelde erkek çocuklardan görülür fakar bazı büyüklerde de olmuştur. Aydar saçını aslında çocuğun ilk karın saçı yani bebeğin 40 günlüğünde kesilen saçtan itibaren bırakırlar. İnançlara göre çocuğun bu özel saçında melek uyurmuş veya melek korurmuş çocuğu, bazılar nazardan korur diye inanırlar, dışarıdan bakan göz ilk çocuğun aydar saçına takılsın diye bırakmışlar.
Bunun yanı sıra kakül saçını bu amaçla bırakmışlardır. Kakül; erkek çocuklarda olan ve başın her yeri tıraş edilip alın kısmına bırakılan saça denir. Bu aynı aydar saç gibi nazardan korunmak ve meleklerin uyuduğu yer olduğu için inanılan saç modelidir.
Aydar saçını çocuk 7 yaşına veya 13 yaşına (ilk müşel) geldiğinde kesilir. Yani sünnetle beraber keserler ki, bu artık çocuk ergenlik çağına girdi ve çocukluğunu atlattı anlamını taşır. Şunu vurgulayrak söylemek gerekir, genelde aydar saçını bilerek bırakmazlar. Aydar saçı mucize bir şekilde kendiliğinden oluşur. Yukarıda bahsettiğim gibi, bebeğin ilk saçını tıraş ettikten sonra birkaç günde veya haftada gözükmeye başlar. Saç normal büyümeye başlar fakat tam tepede bir tutam saç kendiliğinde gür şekilde hızlı uzar. Bunun bir aydar saçı olduğuna inanıp ona dokunmazlar. Eğer dokunup onu keserse, çocuğun başına kötü şey geleceğine inanırlar. Sünnet yaşında keserler. Kesmeyip büyüyene kadar uzatanlar da görülür. Yani aydar saçını bilerek bırakmazlar kimse, saç kendiliğinden büyür. Bazıları bugünlerde bunu moda olarak uzatıyorlar.
Hazırlayan: Banu Nakışbek
Kaynaklar:https://www.denizligazetesi.com/denizlinin-uzun-sacli-mezar-taslari-makale,71527.html
http://www.kulichki.com/~gumilev/Rest/rest0202.htm
https://massaget.kz/layfstayl/alemtanu/Qazaqstanym/17666
Yorumla