Çulum Türkleri sayı bakımından en az olan Türk boyları arasında yer almaktadır. Rusya’nın Tomsk Oblastı’nda, aşağı ve orta Çulım havzasının taygalık bölgelerinde ve Krasnoyarsk Krayı’nda yaşayan bir Türk toplumudur. Ruslar tarafından Çulım Türkleri, Çulım Tatarları ve Çulım Hakasları olarak adlandırılmışlardır. Çulım Türkleri ise kendilerini İsaşnıye ve Tadarlar~Tadar kiji(lär) veya Pistin kiji(lär) “bizim insanlar, bizimkiler” veya Ös~İyus çon “Ös/İyus (Nehri) halkı” ve Ös~İyus kiji(lär) “Ös/İyus insanları” şeklinde adlandırmaktadırlar. Krasnoyarsk Krayı’nda yaşayanların ise kendilerini Hakas olarak adlandırdığı tespit edilmiştir (Balcanlı, 2012:68).
Çulım Türkleri hakkında en erken bilgiler Rus sömürgecileri tarafından kaydedilmiştir. Rus çarlarına 16. yüzyılın sonlarına doğru vergi ödemeye başlamışlardır. Artan Rus baskısı sonucunda Şaman inancını bırakarak, 1720’li yıllarda Hristiyanlığı kabul etmişlerdir. Ancak 1930’lı yıllara kadar Şaman inanç ve geleneklerini yaşatmışlardır (Balcanlı, 2012:68). Bu tarihten sonra yerleşik hayata geçirilerek eski inanç ve gelenekleri yasaklanmıştır. Rus baskısı, Çulım Türklerinin eski yaşam tarzlarına, dini inançlarına son vermiştir. Özellikle ibadetlerini yerine getirmeleri engellenmiş ve okullarda, iş yerlerinde, resmî dairelerde Rusça konuşma zorunluluğu getirilmiştir.
Çulım Türkleri geleneksel bir şekilde yaşamlarını devam ettirirken tahta evlerde yaşamışlardır. Yazları hafif elbise, kaftan ve süs eşyaları kullanırken kış aylarında büyük baş hayvancılık, arıcılık ve balıkçılık ile geçindikleri için hayvan derisinden yapılmış kıyafetler giyerlerdi. Şaman geleneklerini devam ettirdikleri zamanlarda ot toplayıp şifa sunmuşlardır. Çulım Türklerinde boncuklarla işlenmiş beyaz baş örtüsü kutsal sayılmıştır. Beyaz baş örtüsü saflığın ve temizliğin simgesi olarak kabul edilmiş ve kadınlar geleneksel inanışlarını uygularken bu örtüyü başlarına örtmüşlerdir. Kadınlar kuş tüyü, erkeklerse tavşan postunu kullanmışlardır. Bunların ailelerini ve evlerini koruduklarına inanırlardı.
Çulım Türklerinin nüfusları hakkındaki bilgiler Rus kaynaklarında yer almaktadır. 17. yüzyılda 830 olduğu, 18. yüzyıl başlarında 1520 olduğu belirtilirken 1816 yılında 3900 ve 19. yüzyılın sonlarına doğru 4825’e yükseldiği ifade edilmiştir (Balcanlı, 2012:69). Ruslar tarafından 1902 yılında yapılan nüfus sayımında 500 Çulım Türkü olduğu, 1959 sayımında ise nüfuslarının 4500 kişi olduğu belirtilmiştir. 1996 sayımında 742 kişi, 2002 sayımında ise 656 kişi olduğu tespit edilmiştir. 2010 sayımında ise Çulım Türklerinin 355 kişi olduğu belirtilmiştir. Ancak bazı kaynaklarda günümüzde yaklaşık 12.000 bin Çulım Türkü olduğu belirtilir. Çulım Türkleri yaşadıkları yerlerde hiçbir zaman nüfus bakımından çoğunluğu oluşturamamışlardır. Hatta 1996 sayımına kadar Çulım Türkü olarak kayıtlara geçmemişlerdir. Genellikle Hakas nüfusuna dahil edilmişlerdir. Yapılan nüfus sayımında dengesiz bir şekilde artma ve azalma olmasının sebebi de bundan kaynaklanmaktadır.
Çulım Türklerinin dili Çulım Türkçesidir. Ancak Çulım Türkçesi bir yazı dili değildir. Bu yüzden okullarda öğretilmemektedir. Çulım Türkçesi, Doğu Türkçesi kolunun Hakas alt grubunda yer alan Hakas ve Şor Türkçelerine yakın olan akraba bir Türk dilidir (Balcanlı, 2012:70). Çulım Türkçesinin bilinen iki lehçesi vardır. Bunlar Aşağı Çulım Türkçesi ve Orta Çulım Türkçesidir. Aşağı Çulım Türkçesini konuşan kimse kalmamıştır. Orta Çulım Türkçesini konuşan kişi sayısı ise bazı kaynaklarda 30 kişi bazılarında 35 kişi bazılarında ise 50 kişi civarındadır (Balcanlı, 2012:70).
UNESCO tarafından hazırlanan dil atlasında Çulım Türkçesi konuşur sayısı 35 kişi olarak belirtilmiştir. Dil atlasında kritik biçimde nesli tükenmekte olan dil kategorisine girmektedir. Bulundukları coğrafî konum gereği çeşitli toplumlarla iç içe yaşamaları, diğer Türk toplumlarına uzak kalmaları, Ruslar ile yapılan evlilikler, Çulım Türkçesinin yazı dili olmaması ve Rusça konuşmanın zorunluluğu Çulım Türkçesinin etki alanını ve konuşur sayısını azaltmaktadır. Bu nedenler ise Çulım Türklerinin asimile olmasına ve sayılarının azalmasına yol açmaktadır.
Kaynakça
Balcanlı, Eyüp. (2012). “Çulım Türkleri ve Dilleri”. Tehlikedeki Diller Dergisi. s. 67-84.
http://www.biligbitig.com/2014/07/culim-turkleri-culinar-turks-tomsk.html (10.09.2020).
https://turksam.org/culim-turkleri (10.09.2020).
Yorumla