Tofa Türkleri, 45-53 kuzey enlemlerinde ve 98 doğu boylamında Rusya Federasyonu’nun İrkutsk oblastında Nijneudinsk rayonuna bağlı Alıgcer, Nerha (Tof. Nirsa) ve Yukarı Gutara köylerinde toplu olarak yaşamaktadırlar.[1] 2002 nüfus sayımında 837 kişi olan toplam nüfuslarının %86,4’ü, 2010’da 762 kişi olan toplam nüfuslarının %89’u (678) bu bölge yaşamaktadır.[2]
Tofa Türkleri ile ilgili ilk bilgiler 18. asrın sonlarına kadar uzanır. Bir doğa bilimci olan Peter S. Pallas, Tofa Türklerini 1788’de yazdığı ‘’Puteşestvie po razliçnim mestam Rossiyskogo gosudarstva’’ adlı eseriyle ‘Karagas Tatarları’ olarak bilimsel literatüre kazandırmıştır.[3] 1930 yılına kadar ‘’Karagas’’ olarak adlandırılan bu boya, Sovyet idaresi tarafından kendilerine yeni bir etnonim verilmiştir. Bu yıldan sonra ise ‘’Tofa/ Tofalar’’ adı verilmiştir.[4] Tofa Türklerinin kökeni hakkında ilgi çekici bir açıklama ise Eberhard’a aittir. Eberhard; Tofaların, Orhun Abidelerinde isimleri geçen Tabgaçlar olduğunu iddia eder.[5]
Tofaların temel uğraşı alanı avcılık ve geyik besleyiciliğidir. Balık, samur, sincap, kızıl geyik ve dağ keçisi başlıca av hayvanlarıdır. Bunun dışında yerleşik düzene geçmeden önce toplayıcılık da temel uğraşı alanı olarak göze çarpar. Dağ kekiği ve zambak gibi bitkiler öne çıkan toplama bitkileridir. Öte yandan büyük baş hayvancılığı ve sebze yetiştiriciliği yerleşik düzene geçişin getirdiği bir uğraşı alanı olarak karşımıza çıkar.[6] Tofalar avcılık ve geyikçilik mesleklerinin dışında demircilik, kerestecilik, ve deri işleri ile de uğraşmaktadırlar.[7] Ruslar tarafından Hıristiyanlaştırılmış olan Tofalar, eski inançlarını da unutmamışlar ve bugün Şaman ritüelleri ile karışık bir Hıristiyan inancı yaşamaktadırlar.[8]
Tofa Türkçesi
Tofa Türkçesinin Türk lehçelerinin hangi koluna dahil olduğu meselesi birden fazla araştırmacı tarafından farklı görüşlerle ifade etmiştir. Bu konuda tam ve kesin bir sınır henüz çizilememiştir. Johannson’un belirttiğine göre ise Tofa Türkçesi, Tuva Türkçesine çok yakındır. Tofa Türkleri 200 yıl öncesine kadar Güney Samoyed ana dilini konuşuyorlardı.[9] Tofa Türkçesi için Rassadin tarafından bir yazı sistemi oluşturulmasına rağmen, tarihsel süreç içinde yazı dili özelliğini kazanamamıştır. [10] 2010 verilerine göre nüfusu sadece 762 olan Tofa Türklerinin dili UNESCO tarafından “varlığı tehlikedeki diller” listesine eklenmiştir.[11] Günümüzde ise Tofa Türkçesini akıcı bir şekilde konuşan 30-40 kişi bulunmaktadır.[12] Son olarak ise Tofa Türklerinin folkloruna dair bilgi sahibi olunabilmesi adına birkaç bilmeceleri aşağıda sıralanacaktır.
- Ça˯en bora donnığ, Qı’ħin aq donnığ. (hodan)
“Yazın bora kürklü, Kışın ak kürklü. (tavşan)”
- Qandığ ɲşqa qar çı’pşınbas? (ms)
“Hangi ağaca kar yapışmaz? (boynuz)”
- On i’hi a’halışqı sıbırşıp sıbırşıp, bĩr bĩrsĩn çe’tĩp şıdavn. (çılıŋ on i’hi ay)
“On iki kardeş (birbirinin) peşine düşmüş, (ama) biri diğerini yakalayamamış. (yılın on iki ayı)”
- U’ħup çoruda tıylr, Çerge tü’şkećik çer qazar. (qara-qu’rt)
“Uçarken vızıldar, Yere inince yeri kazar. (böcek)”
- Toq-toq dep toyar. Toyarda ba’ħi rır. Toybasa hırnı aştr. (to’horğo)
“Tak tak diye vurur. Vurunca başı ağrır. Vurmasa karnı acıkır. (ağaçkakan)”[13]
Kaynakça
- Ilgın,A., Tofa (Karagas) Türkçesi: Şekil bilgisi, Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı / Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara, 2011.
- Yiğit,A., Rusya Federasyonu’nda Yaşayan Türk Topluluklarının Anadillerini Kullanma Oranlarındaki Bölgesel Farklılıklar, Nature Sciences, 2012.
- Ilgın, A., Tofa(Karagas) Türkleri ve Dilleri Üzerine, Tehlikedeki Diller Dergisi, 2012.
- Eberhard, Toba’lar Etnik Bakımdan Hangi Zümreye Girer?, 1943, Çev: İkbal Berk.
- https://turksam.org/karagas-tofalar-turkleri. Erişim tarihi: 20.12.2020
- Johannson, Discoveries on the Turkic Linguistic Map, 2001
- Aydın, Ölmekte Olan Türk Lehçelerini Koruma ve Yaşatma, International Journal of Languages’ Education and Teaching, 2017
- Ilgın, Tofa (Karagas) Türklerinin Bilmeceler, Folklor/Edebiyat ,2016
[1] Ilgın,A., Tofa (Karagas) Türkçesi: Şekil bilgisi, Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı / Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara, 2011.
[2] Yiğit,A., Rusya Federasyonu’nda Yaşayan Türk Topluluklarının Anadillerini Kullanma Oranlarındaki Bölgesel Farklılıklar, Nature Sciences, 2012.
[3] Ilgın, A., Tofa(Karagas) Türkleri ve Dilleri Üzerine, Tehlikedeki Diller Dergisi, 2012.
[4] Ilgın,A., Tofa (Karagas) Türkçesi: Şekil bilgisi, Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı / Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara, 2011.
[5] W. Eberhard, Toba’lar Etnik Bakımdan Hangi Zümreye Girer?, 1943, Çev: İkbal Berk.
[6] Ilgın,A., Tofa (Karagas) Türkçesi: Şekil bilgisi, Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı / Türk Dili Bilim Dalı Doktora Tezi, Ankara, 2011.
[7] https://turksam.org/karagas-tofalar-turkleri. Erişim tarihi: 20.12.2020
[8] Yiğit,A., Rusya Federasyonu’nda Yaşayan Türk Topluluklarının Anadillerini Kullanma Oranlarındaki Bölgesel Farklılıklar, Nature Sciences, 2012
[9] L. Johannson, Discoveries on the Turkic Linguistic Map, 2001.
[10] Ilgın, A., Tofa(Karagas) Türkleri ve Dilleri Üzerine, Tehlikedeki Diller Dergisi, 2012.
[11] M. Aydın, Ölmekte Olan Türk Lehçelerini Koruma ve Yaşatma, International Journal of Languages’ Education and Teaching, 2017.
[12] Ilgın, A., Tofa(Karagas) Türkleri ve Dilleri Üzerine, Tehlikedeki Diller Dergisi, 2012.
[13] A. Ilgın, “”Tofa (Karagas) Türklerinin Bilmeceleri”,” Folklor/Edebiyat , 2016
Yorumla