Mezopotamya’nın en eski yerleşim merkezlerinden biri olan Urfa, su kaynaklarına yakın olması ve ticaret yolları üzerinde bulunmasından dolayı tarih boyunca stratejik bir öneme sahip olmuştur. Kentin 11 bin yıllık bir tarihi geçmişi vardır.
Merkeze yakın Göbekli Tepede yapılan kazılarda ele geçen buluntular bu tarihi geçmişi kanıtlamaktadır. M.Ö. 9 binli yıllara uzanan bu süreçte; Ebla, Akkad, Sümer, Babil, Hitit, Hurri-Mitanni, Arami, Asur, Pers, Makedonya, Roma, Bizans gibi uygarlıkların egemenlikleri altında yaşayan Urfa 1094 yılında Selçuklu topraklarına katılmış, 1098’de Haçlı kontluğu idaresine girmiştir. Eyyubi, Memluk, Türkmen aşiretleri, Timur Devleti, Akkoyunlular, Dulkadir Beyliği, Safevilerden sonra da Osmanlı sınırları içine katılmıştır.
Bu köklü tarihe sahip olan şehrin bilinen en eski adı, Hitit çivi yazılı metinlerde rastlanan M.Ö. II. yüzyıla ait olan “Hur Memleketleri” ismidir. M.Ö. I Yüzyılda ise, yörenin adı Asur vesikalarında, “Hanigalbat” olarak geçmektedir. Ancak yörenin Kuzeydoğu kesiminde “Kummuhu” adıyla anılmaktadır.
Urfa’nın tarihin ilk yıllarına ait ismi bilinmiyor. Eğer Urfa Kalesi’nin yapılışı o yıllara ait ise, Altay Türkçesi’nde etrafı hendekle çevrili şehir anlamına gelen “Ur” adı ile bir ilişki kurulabilir. Bu ad bazı kaynaklarda “Urhay, Urha, Urhey veya Urhe” diye de geçmektedir. İskender Devri’nden önce, Urfa şehrine “Orroes” denilmektedir. Bir başka görüşe göre de, eski Makedonya’nın başşehrine verilen “Edessa” ismi Urfa içinde denilmiştir. Bu kelime Trak dilinde “Suyu bol” anlamına gelmektedir.
İskender, Anadolu ve Asya’yı fethettikten sonra bugünkü Urfa’nın bulunduğu yerde yeni bir şehir kurdurdu. Ondan sonra gelen, IV. Antiokhos bu şehre “Antiokhisa Epi Kallirhoe” adını verdi. Bu isim “Güzel Pınarlı Antakya” anlamına gelmektedir. Daha sonra Bizans Dönemi’nde “Edessa” ismi yeniden anılmıştır.
İslamiyet’ten önce Urfa Persler’in idaresinde iken, Arap Yarımadası’ndan birçok Arap kabilelerinin Urfa’ya geldikleri bilinmektedir. Bu kabilelerin arasında “Mudar Oğulları” diye anılan bir topluluğa binaen, bir ara Urfa’ya “Diyar-ı Mudar” adı da verilmiştir. Bundan sonraki Arap hakimiyeti sırasında Urfa şehrinin resmi adı “Ruha” olmuş ve değişikliğe uğrayarak günümüze kadar gelmiştir.
Şehrin adı Milli Mücadele’de göstermiş olduğu kahramanlıktan ötürü, 1984 yılında TBMM’nin çıkardığı bir yasa ile “Şanlıurfa” olarak değiştirilmiştir.
KAYNAKÇA= Fikret IŞILTAN, “Urfa Bölgesi Tarihi” (İstanbul, İ.Ü.E.F Yayınları, 1960).
Halil Rafet TAŞINIK, “Urfa ili Yakın Çevre İncelemeleri” (Ankara, Öğretmen Matbaası, 1974).
1967 Urfa İl Yıllığı.
Yorumla