Yazar: Saffet Alp YILMAZ & Ayna HALYLOVA
Yeni doğan çocuğa ad verme geleneğine dair birçok âdet bulunmaktadır. Çocuğa uzun süre isim verilmezse, çocuğun yalancı olacağına dair bir inanç olduğu için doğumdan hemen sonra aile büyükleri (dede ve nene) çocuğa isim vermemişse, anne kendisini toparladıktan sonra göbek annesi, annenin ve yeni doğan çocuğun yanına gelerek ad verir.
Çocuğa isim verilirken değişik kıstaslar bulunmaktadır. Mesela, eğer çocuk Cuma günü dünyaya gelmişse isminde mutlaka Cuma yer alır: Doğan çocuk kız ise Oğulcuma, Cumagül vb., oğlan ise Cumamurat, Cumageldi vb. erkek ismi konur. Keza, çocuk erkek ise ve bayramda doğmuşsa bu sefer de içinde Bayram kelimesi bulunan Bayramali, Bayrammurad, Bayramgeldi vb. isimler verilir (K.K.1).
Bazen çocuğa doğduğu ay, eski hicri takviminde hangi aya denk geliyorsa ya da doğduğu gün, özel bayramlara denk geldiyse ona göre de ad konur: Recep, Kurban veya Oraz vb.. Oraz, Ramazan ayı anlamında kullanılmaktadır (TDDS, 2016). Çocuğa doğduğu günkü tabiat şartlarına göre de isim konulabilir: Gündoğdu, Aydoğdu, Karyağdı, Nuryağdı, Ayazhan, Güneş vb. Büyükanneler “İnsan dünyaya adı ile gelirmiş!” diyerek önce yeni doğan bebeğin vücudunu kontrol edermişler. Eğer çocuğun vücudunda herhangi bir iz veya alamet varsa bunlardan hareketle bebeğe Narlı, Nargül, Hallı, Artık, Artıkgül, Benli, Karagöz gibi isimleri konmuştur. Bazen de yeni doğmuş bebeğe vefat eden dedesinin veya ninesinin yerine geldi denilerek Övez, Övezgeldi, Övezdurdı isimleri de verilmiştir. Kimi zaman da çocuğa vefat eden dede veya ninesinin kendi ismi konulduğunda, çocuğu doğrudan o isimle değil de onun yerine Atacan “Babacığım”, Enecan “Anacağım”, Babacan “Dedeciğim”, Mamacan “Nineceğim” diye seslenmişler, sonuçta bu seslenmeler çocuğun adına dönüşmüştür. Yeni doğan çocuğa nazar değmesinden veya başına kötü olayların gelmesinden çekindikleri için ona Muhammet, Musa, Davut, Yusup, Yakup, İsmail, Süleyman gibi peygamber isimleri koyma geleneği de bulunmaktadır. Bazı aileler ise erkek çocukların gelecekte korkusuz olması amacıyla Serdar, Gencim, Kahraman, Merdan gibi adlar; uzun süre beklendikten sonra dünyaya gelen çocuklarına ise Allaberdi, Hudayberdi, Tañrıberdi, Möwlamberdi, Rahmanberdi gibi isimler verilmiştir (Gylyjowa, 2016).
Çocuğa ilk başta ismini göbek annesi koyar. Çocuklara ad verirken önce üç kere sağ kulağına “Senin adın X”diye sonra üç kere sol kulağına aynı şekilde diye seslenirler. Sonra bir molla çağırılır ve molla çocuğun kulağına ezan okur. Molla diye, dini medrese bitirmiş kişi, dini mektepte eğitim veren muallim, dini âlim denmektedir (TDDS, 2016). Eğer ailenin daha önceki çocukları dünyaya gelmeden öldüyse ve sonrasında çocukları olduysa o çocuklarına hayatta kalsın diye kızlar için Durdugül, Oguldurdı vb; erkekler için Kaygısız, İzbasar gibi isimler koymuşlardır. Eğer aile bir daha çocukları olsun istemiyorsa, son çocukları kız ise Körpe, Besdir, Doyduk; erkek ise Kömek gibi isimler tercih edilmiştir. Erkek çocuğu olmayanlar son doğan kız çocuklarına Oğulay, Oğuldöndü, Oğulgerek gibi isimler koymuşlardır (K.K.1 & K.K.8).
Kaynak:
Bu kitap bölümü “Yılmaz, S. & Halylova, A. (2021). Türkmenistan Halaç Şehri Geçiş Dönemi Ritüelleri, Peler, G. Y. & Bozok, E. (Yrd. EdYılmaz, S.) (2021). Türklük Bilimine Genç Bakışlar, İstanbul: Hiper Yayın.” alınmıştır
[1] Yeni doğan çocuğa verilen isimlerle ilgili bilgi için bkz.: Gylyjowa, S. (2016) “Senin adyň name?”, Zenan kalby, Sayı. 2.
Yorumla