Avrupa’da Nesli Tükenmekte Olan Üç Türk Lehçesi

2100 yılına kadar dünya dillerinin yarısından fazlasının yok olması bekleniyor…

Dil, hiç şüphesiz ki insanlık tarihinin en önemli hazinelerinin başında gelir. Ergin’e göre dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir vasıta, kendisine mahsus kanunları olan ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık, temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli anlaşmalar sistemi, seslerden örülmüş toplumsal bir müessesedir.

Ethnologue ‘Languages of the World’ (Dünya Dilleri) adlı ağda 19 yılı için “Dünya’da Yaşayan diller” , “Dünyada kaç dil var?” alt başlıklarıyla yayınladığı makaleye göre dünya üzerinde toplamda 7 bin 111 dil yaşıyor. Günümüzde ise bu dillerin büyük bir bölümü tehlike altındadır. Küreselleşmenin artmasıyla birlikte ve küresel güçlerin dil ve kültür alanındaki yoğun etkisi sonucunda diller hızla yok olmaya doğru sürüklenmektedir. Bu dillerin çoğu gelişmekte olan ülkelerde olsa da, bazıları Avrupa’da ve hatta İngiltere’de bulunmaktadır.

50 Avrupa ülkesi 200’e yakın dile ev sahipliği yapıyor. Go-Euro yaptığı araştırmalar sonucunda Avrupa’da nesli tükenmekte olan 24 dil belirlemiştir. Bu 24 dilin nesli tükenmekte olduğunu açıklamıştır.

Bu araştırma içerisinde üç Türk lehçesine de yer verilmiştir. Bunlar; Ukrayna’daki Karaim Türkçesi, Yunanistan’daki Karaman (Kapadokya) Türkçesi ve Bulgaristan’daki Gagauz Türkçesi’dir.

Ukrayna’daki Karaim Türkçesi

Karaim Türkçesi ‘göçebelerin dili’ olarak anılmaktadır. Karaimler, Beyaz Rusya, Litvanya, Kırım, Batı Ukrayna, Polonya, ABD, Rusya, Dağıstan, Türkiye, İsrail ile Romanya gibi ülkelerde bulunan Musevi Türk topluluğudur.

Karaim Türkçesinde konuşan az sayıda insan kalmasına rağmen, bu dili yeniden yaşatma ve canlandırma çabaları sürmektedir. Konuşurların çoğunun toplu olarak yaşadığı Trakay kasabası, Litvanya’nın başkenti Vilnius’tan sadece yarım saat uzaklıkta bulunmaktadır.  Karaim Türkçesinin son konuşurlarından olan Adam Mickiewicz ses kaydını dinleyebilirsiniz.

• Dil örneği: Bu mektubu okuyun ve anlamını düşünün: Ochunuz bu bitkini da esinizni kojunuz jachsy neckikti anlnmah
• Konuşur sayısı: Litvanya’da 50 – Batı Ukrayna’da 6
• UNESCO durumu: Ölüm derecesinde

Yunanistan’daki Karaman Türkçesi

Karamanlılar, Anadolu’nun iç ve güney kesimi ile Karadeniz Bölgesi, Balkanlar ve Kırım’da yaşamışlardır. 1924 yılında Yunanistan ile yapılan nüfus mübadelesi sonucunda, Yunanistan’a gönderilmişlerdir.

Birkaç yıl öncesine kadar tamamen dilleri tükenmiş olarak kabul ediliyordu, fakat yakın zamanda çok az sayıda Karamanlı  keşfedildi. Günümüzde Karamanlılar, Yunanistan’ın kuzey ve orta bölgeleri, Kavala ve Selanik de dâhil olmak üzere muhtelif yerlerde yaşamaktadırlar.

• Dil örneği: —
• Konuşur sayısı: 300
• UNESCO durumu: Kritik eşikte

Bulgaristan’daki Gagauz Türkçesi

Gagauz Türkçesi, Moldova’ya bağlı özerk bir bölge olan Gagauz Yeri başta olmak üzere, Ukrayna’da Odessa, Kuzeydoğu Bulgaristan’da, Yunanistan’da Keserya, Romanya’da Dobruca, SSCB döneminde ise zorunlu göçlerle birlikte Kuzey Kafkasya ve Kazakistan’da bazı yerleşim merkezlerinde kullanılan bir Türk lehçesidir.

Bulgaristan’ın Deliorman bölgesinde ve bir kıyı kenti Varna’da konuşulmaktadır.  Günümüzde konuşurların sayısı tam olarak net değildir. Tahminlere göre 100 kadar yaşlı konuşurun olduğu belinmektedir. Farklı kaynaklarda ise Bulgaristan’da en az 10 bin konuşurun olduğu bilinmektedir.

• Dil örneği: Bütün insanlar hür, değerli ve haklar bakımından eşit doğarlar: Insannar hepsi duuêrlar serbest hem birtakım kendi kıymetindä hem haklarında.
• Konuşur sayısı : 100
• UNESCO durumu: Kritik eşikte

Yazar: Saffet Alp YILMAZ

Kaynak