Dil Mühendisliği, bir topluluğun dilini veya dil çeşitliliğinin işlevini, yapısını veya edinimini değiştirmek için yapılan bilinçli bir çabadır. Genellikle devletlerin azınlıklara uyguladığı planlamayla ilişkilendirilir. Dil mühendisliği, azınlık bir topluluğun konuşma dilini veyahut yazılı dile sahip toplulukların dil çeşitliliği işlevini, yapısını veya edinimini etkilemek için kasıtlı olarak yapılan bir çabadır. Ulus devletlerin kuruluş aşamasında izledikleri dil sadeleştirme adı altında uyguladıkları bir politikadır. [1]
Cooper göre, dil mühendisliği “homojen olmayan bir konuşma birliğinin dilinde aydın kesim tarafından normatif bir yazım, dilbilgisi ve sözlük hazırlama süreci” dir. [2]
Dil ideolojisi ve dil uygulamaları, devletlerin uyguladığı dil ile ilgili politikaların dil mühendisliğinin bir parçasıdır. Spolsky’nin dil politikası teorisinden türetilmiş bir terimdir. Spolsky’ye göre, dil yönetimi, dil mühendisliğinden daha kesin bir terimdir. Spolsky dil yönetimini şu şekilde açıklar; “açık ve gözlenebilir ortamdaki azınlık üzerinde uygulamalarını veya inançlarını değiştirme yetkisi olan ya da iddia eden biri ya da bir grup tarafından yapılan değişikliktir.” [3]
Hükümetlerin dil mühendisliği ile ilgili hedefleri değişiklik gösterebilir. Ölçünlü veya baskın dil tarafından azınlık dillerinin asimilasyonu yoluyla daha iyi iletişim kurma ve azınlıklara ekonomik faydalar sağlayabilir, fakat bu durum aynı zamanda siyasi hakimiyeti kolaylaştırdığı da düşünülmektedir. [4]
Bu duruma açıklık getirmek istersek, konuşma dilinin yazı dili haline dönüşebilmesi için bazı aşamalardan geçmesi gerekmektedir.
Bu aşamalar; seçilme, standartlaşma, yaygınlaşma ve kabul olarak ifade edilebilir. Bir dilin yazı dili olabilmesi için bu şartları ya doğal ya da yapay bir şekilde gerçekleştirmesi gerekmektedir.[5] Bu sürecin tamamlanması için politika uygulayıcı yönetimler tarafından “dil mühendisliği” adı verilen bir planlama ile dil yaratılır. Bu durumu örneklendirmek gerekirse; XIX-XX yüzyılda iki yazı diline sahip olan Türkçe, Sovyetler Birliğinin uyguladığı dil mühendisliği ile 20 yazı dili hâline getirilmiştir. Sovyetler Birliğinde bu uygulamanın birçok örneği görülmektedir.
Kaynak
[1] Kaplan B., Robert, and Richard B. Baldauf Jr. (1997). Language Planning from Practice to Theory. Clevedon: Multilingual Matters ltd.
[2] Cooper, R. (1989). Language planning and social change. Cambridge: Cambridge University Press. p. 30.
[3] Spolsky, B. (2009). Language Management. Cambridge: Cambridge University Press.
[4] Cobarrubias, J. (1983) “Ethical Issues in Status Planning.” Progress in Language Planning: International Perspectives. Eds. Juan Cobarrubias and Joshua Fishman. New York: Mouton Publishers.
[5] https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/YAL%c3%87IN-S%c3%bcleyman-Kaan RUSYA%e2%80%99DA-YA%c5%9eAYAN-T%c3%9cRKLER%c4%b0N-KONU%c5%9eMA-D%c4%b0LLER%c4%b0N%c4%b0N-YAZI-D%c4%b0L%c4%b0NE-D%c3%96N%c3%9c%c5%9eT%c3%9cR%c3%9cLME-S%c3%9cREC%c4%b0-VE-%c3%96TEK%c4%b0LE%c5%9eT%c4%b0RME-EKSEN%c4%b0NDE-%c4%b0ZLENEN-D%c4%b0L-POL%c4%b0T%c4%b0KALARI.pdf
Yorumla