1. Giriş
Hızla ilerleyen teknoloji, artan nüfus ve sonrasında bunun sonucu olarak ortaya çıkan yüksek besin talebi klasik usullerle üretim teknolojilerinin var olan talebi karşılamakta yetersiz kaldığını geçtiğimiz yüzyılın başında gerçekleşen sanayi devrimi ile ispat olunmuştur.
Kısıtlı kaynaklara sahip olan gezegenimiz var olan ihtiyaca cevap verebilecek kısıtlı tarım alanları, sulanabilir ve işlenebilir tarım alanlarının ihtiyaçtan az olması nedeniyle yeni yol ve yöntemlere başvurulması gerekliliğini ortaya koymuştur.
Bu nedenle sanayi devrimi ile toprak işleme, ekim dikim ve hasat işlemleri gibi insan eliyle uzun zaman harcanarak yapılan iş ve işlemlerin zamanını kısaltmak ve işlerin kolaylaştırılması amacıyla makineleşme tarım alanına da girmiştir. Bunun neticesinde birim alandan elde edilen verim artmış, işleme ve işletme maliyetleri düşmüş ve kısa zamanda yüksek verimli ürünler üretilerek ihtiyacın karşılanması sağlanmaya çalışılmıştır
Lakin makineleşme ile birlikte iyileşen yaşam koşulları ve artan refah insan ömrünün ve yaşam kalitesinin artmasını beraberinde getirmiş haliyle bir nüfus artış sorunu ile birlikte yeniden bu duruma bağlı olarak gıda talebinin artışına da sebep olmuştur.
Tüm bu durumların neticesinde birim alandan daha fazla verim alabilmek ve iş işletme süre ve maliyetlerini azaltabilmek maksadıyla Tarımsal mekanizasyon kavramı literatüre girmiştir. Bu çalışmada tarımsal mekanizasyonun göstergeleri ve ülkemizdeki durumu hakkında edinilen bilgiler derlenerek sunulmuştur.
2. TARIMSAL MEKANİZASYON DÜZEYİ, GÖSTERGELERİ
Tarımsal mekanizasyon agro-ekolojik ve sosyo-ekonomik koşullara bağlı olarak işletmeler, bölgeler ve ülkeler itibariyle farklı düzeylerde bulunmaktadır. Mekanizasyon düzeyini belirleyen en önemli göstergeler, traktör parkının nicesel ve nitesel durumu, tarım iş makinalarıyla ilişkisi, birim tarım alanındaki yoğunluğu ve güç düzeyi gibi ölçütlerdir .(Evcim ve ark. 2019)
Tarımsal mekanizasyon, bir tarımsal üretim teknolojisi olarak, tarımsal üretim sistemlerinde kullanılan tarımsal ekipmanların projelendirilmesi, imalatı, uygulama deneyleri ile birlikte geliştirme, pazarlama, onarım, bakım, işletme ve yayım faaliyetlerini kapsar, tarımsal üretimde diğer tarımsal girdilerin etkinliğini arttırır, üretim alanından daha yüksek verim alınmasını sağlar. Bu nedenle tarım işletmelerinin sahip olduğu tarımsal mekanizasyon düzeyi, işletmenin ekonomik ve teknik yapısına göre farklılık gösterir (Zeren ve ark., 1995).
Şimdiye kadar, tarımsal mekanizasyon düzeyine yönelik olarak Türkiye genelini, bölgeleri, farklı il ve ilçeleri içeren birçok çalışma yapılmıştır. Tarımsal üretimde uygulanan yeni teknik ve teknolojiler doğrultusunda bu çalışmalar, güncel verilerle her geçen gün yenilenmektedir (Yavuzcan, 1983; Kadayıfçılar ve ark., 1990; Sabancı ve Akıncı, 1994; Zeren ve ark. 1995; Altuntaş ve ark., 1997; Kasap ve ark., 1997; Baydar ve Yumak, 2000; Turgut ve ark., 2000; Özpınar, 2001; Polat ve Sağlam, 2001; Onurbaş ve Atasoy, 2002; Işık ve ark., 2003; Altuntaş ve Demirtola, 2004; Evcim ve ark., 2005; Koçtürk ve Avcıoğlu, 2007; Altuntaş ve Aslan, 2009; Özgüven ve ark., 2010; Altıkat ve Çelik, 2011; Demir ve Öztürk, 2011; Eryılmaz ve ark., 2014).
Bu çalışmada, 2015-2018 yıllarına ait TÜİK istatistiksel veriler kullanılarak Türkiye geneli ve coğrafi bölgeler için aşağıda verilen kriterleri hesaplanmıştır.
- Mevcut mekanik gücün toplam işlenen alana bölünmesiyle bulunan işlenen alana düşen traktör gücü (kW/ha)
- Toplam tarım alanının güç değerlerine bakılmaksızın traktör sayısına bölünmesiyle elde edilen traktör başına düşen tarım alanı (ha/traktör)
- Toplam traktör sayısının işlenen tarım alanına bölünmesiyle elde edilen birim tarım alanına düşen traktör sayısı (traktör/1000 ha)
- Toplam alet-ekipman sayısının toplam traktör sayısına bölünmesiyle elde edilen traktör başına düşen alet-ekipman sayısı (ekipman/traktör)
- Toplam biçerdöver sayısının ekilen tarım alanına bölünmesiyle elde edilen birim tarım alanına düşen biçerdöver sayısı (biçerdöver/1000 ha)
Hesaplamalar yapılırken istatistiksel verilerde verilen güç gruplarının ortalama değerleri ve paletli traktörler için 39 BG sabit değeri esas alınmıştır. Traktör başına düşen tarım alet ve makine sayıları (ekipman) ve oransal değerleri de tarım işletmelerinin ülke ve bölgelerin mekanizasyon düzeylerini belirlemek ve karşılaştırma yapmak için bir gösterge olarak kullanılmaktadır.
3. TÜRKİYE’NİN TARIMSAL MEKANİZASYON DÜZEYİ
Türkiye tarımında yaşanan bu gelişmelerle birlikte traktör parkı hızla büyümüş, ortalama güç değeri artmış ve üst güç talebi 95 BG’den 110 BG düzeyine çıkmıştır. Ayrıca çift-çeker traktör modellerin toplam satışlardaki oranı %85’i aşmış; kabinli modellere olan talep %50 seviyelerine ulaşmıştır. Yeni traktör satışlarındaki bu gelişmelere karşılık, parktaki ekonomik ömrünü fazlasıyla doldurmuş traktörlerin çokluğu ve bunlardan hurdaya çıkarılanların yok denecek kadar az olması nedeniyle parkın yaş ortalamasında ve diğer nitesel özelliklerinde kayda değer bir gelişme olmamıştır. İncelenen dönemde, özellikle KKDF üzerinden yapılan desteklemelerin etkisiyle tarım iş makinaları sayılarında oldukça önemli artışlar olmuştur.
Ancak, bu artışların traktördeki gelişmelerin gerisinde kalması, ayrıca hurdaya ayrılan traktörlerin azlığından ötürü, traktör başına düşen makina sayısı 4,1’den 3,8’e gerilemiştir. Ayrıca, desteklemelerde yeni üretim tekniklerine yönelik seçici bir yaklaşımın yerine geleneksel tekniklere ait makinaları da içine alan geniş kapsamlı yaklaşımın benimsenmesi nedeniyle makina parkında nicesel gelişmenin ötesinde kayda değer bir nitesel gelişme ortaya çıkmamıştır. Gelecek dönemde mekanizasyonun tarımsal üretime olumlu etkilerinin geliştirilebilmesi için, ülke koşulları ve konjonktürel zorlukların aşılarak çağdaş üretim tekniklerine geçilmesi gerekmektedir.
Türkiye’nin ve coğrafi bölgelerin mekanizasyon düzeyinin belirlenmesi için birim işlenen alana düşen traktör gücü (kW/ha), 1000 ha işlenen alana düşen traktör sayısı (traktör/1000 ha), traktör başına düşen işlenen alan (ha/traktör), traktör başına düşen ekipman sayısı (ekipman/traktör) ve 1000 ha işlenen alana düşen biçerdöver sayısı (biçerdöver/1000 ha) değerleri hesaplanarak Çizelge 1’de verilmiştir.
Türkiye tarım alanı kullanımında son 33 yıllık dönemde aşağıdaki gelişmeler ortaya çıkmıştır . Çizelge 2 Tarım Alanlarının Kullanımı ve Sektörel Dağılımı (1000 ha)* gösterilmiştir.
Çizelge 2: Tarım Alanlarının Kullanımı ve Sektörel Dağılımı (1000 ha)*
Şekil 1.Türkiye ve coğrafi bölgelere göre mekanizasyon düzeyi gösterge değerleri
Türkiye’nin tarım bölgeleri ve kapsadığı iller,
Hesaplamalarda kullanılan tarım alet/makina isimleri
3.1. Türkiye ve AB Tarım Sektörlerinin Karşılaştırılması
Dünyada artan nüfus baskısı ve doğal kaynakların sınırlı kullanımı zorunluluğu, dünya ülkelerini daha sıkı bir şekilde ekonomik işbirliği ve yardımlaşmaya zorlamaktadır. Bu oluşumlardan en önemlilerinden bir tanesi Avrupa Birliği (AB)’dir. AB’ye katılma Türkiye’nin en öncelikli politikaları arasında yer almaktadır. Çizelge 4’de tarımın ekonomideki önemini ortaya koyan başlıca göstergeler ve Türkiye ve AB karşılaştırılması verilmektedir.
Türkiye’nin mekanizasyon düzeyi gösterge değerlerinin mekanizasyon derecesi açısından, AB ortalamalarından düşük olduğunu söyleyebiliriz.Tarımsal işletme yapısının elverişsizliği bu gelişmenin önünde sorun olarak durmaktadır.
İyi bir planlama, standardizasyon ve eğitim ile, Mekanizasyon konusunda bilinçlendirme sağlanarak, Tarımın Tam mekanizasyon ve akıllı tarım uygulamaları eğilimine sevk edilmesi bu durumu tersine çevirerek daha iyi bir noktaya taşınabilir.
KAYNAKLAR
Zeren, Y., Tezer, E., Tuncer, İ.K., Evcim, Ü., Güzel, E., Sındır, K.O., 1995. Tarım Alet-Makine ve Ekipman Kullanım ve Üretim Sorunları. Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi Tarım Haftası 95 Kongresi, 9-13 Ocak 1995, Ankara.
Altuntaş E., Demirtola H., Ülkemizin Tarımsal Mekanizasyon Düzeyinin Coğrafik Bölgeler Bazında Değerlendirilmesi , GOÜ. Ziraat Fakültesi Dergisi, 2004, 21 (2), 63-70.
T.C. Tarım Ve Orman Bakanlığı Tarımsal Ekonomi Ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Türkiye’nin Coğrafi Bölgelere Göre Tarımsal Mekanizasyon Düzeyinin Belirlenmesi, 2020.
Ünal Evcim H. , Behiç Tekin A. , Gülsoylu E. , Demir V. , Yürdem H. , Güler H. , Bilgen H , Alayunt F. , Evrenosoğlu M., TARIMSAL MEKANİZASYON DURUMU, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ, Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi, 2019.
Gökdoğa O., Türkiye Ve Avrupa Birliği’nin Tarımsal Mekanizasyon Düzeyi * Göstergelerinin Karşılaştırılması Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 2012.
Aybek, A , Kuzu, H , Karadöl, H . (2021). Türkiye’nin ve Tarım Bölgelerinin Tarımsal Mekanizasyon Düzeyindeki Değişimlerin Son On Yıl (2010-2019) ve Gelecek Yıllar (2020-2030) için Değerlendirilmesi . Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi , 24 (2) , 319-336 . DOI: 10.18016/ksutarimdoga.vi.747163.
Özgüven M. M. , Türker U., Beyaz A. , Türkiye’nin Tarımsal Yapısı ve Mekanizasyon Durumu, GOÜ, Ziraat Fakültesi Dergisi, 2010, 27(2), 89-100.
Yorumla