Türkiye'nin İlk Kadın Fotoğrafçısı Maryam Şahinyan (1911

1911 yılında Sivas’ta zengin bir ailenin kızı olarak doğan Türkiye’nin İlk Kadın Fotoğrafçısı Maryam Şahinyan’ın dedesi Agop Şahinyan Paşa, 1877’de kurulan ilk Osmanlı Parlamentosu Meclis-i Mebusan’da Sivas kentini temsil ediyordu. Şahinyan henüz küçük yaştayken tanıklık ettiği 1915’in ardından Sivas’taki rahat yaşamını bırakıp ailesiyle birlikte İstanbul’a göç ederek Harbiye’de mütevazı bir apartman dairesine yerleşti. 1933 yılında Yugoslav iki kardeşin işlettiği fotoğraf stüdyosu Foto Galatasaray’a ortak olan babasından fotoğrafçılığın tüm inceliklerini öğrenen Şahinyan, 1937 yılında Sainte Pulchérie Fransız Lisesi’nde aldığı eğitimini maddi imkansızlıklar yüzünden yarıda bırakarak babasından işi devraldı ve ailesinin yegane gelir kaynağı haline geldi. Babasının Birinci Dünya Savaşı sonrasında Balkanlar’dan göç eden bir aileden edindiği körüklü ahşap fotoğraf makinası ve siyah – beyaz tabaka filmlerle 48 yıl boyunca kullandığı tekniklerde ya da materyallerde hiçbir değişikliğe gitmeden Cumhuriyet sonrası İstanbul insanı tüm gerçekliğiyle gözler önüne seren 200.000’e yakın fotoğraf çekti.

Maryam Şahinyan’ın bu zamana kadar bozulmadan gelebilmiş fotoğraflarının keşfedilip araştırmacı, yazar ve sanatçı Tayfun Serttaş’a ulaştırılmasıysa ancak 25 yıllık bir bekleyişin ardından gerçekleşti. 1985 yılında Şahinyan’ın fotoğraf stüdyosunu devretmesinden sonra Foto Galatasaray’ın yakınındaki çöpte atılmayı beklerken Aras Yayıncılık’ın sahibi Yetvart Tomasyan tarafından kurtarılıp Aras Yayıncılık’ın deposuna taşınan arşiv, daha sonra Tayfun Serttaş’a teslim edilerek iki yılı bulan bir çalışmanın ardından ilk defa 2011 yılında SALT Galata’da sergiye açıldı. Fotoğraf arşivinin araştırmacısı Tayfun Serttaş’ın Radikal gazetesine verdiği bir röportajda Maryam Şahinyan hakkında söylediklerinde ise farklı ipuçları saklı:

“Maryam Şahinyan İstanbul tarihinin gördüğü en mutevazı kadınlarından birisi olmalı. Yarım asır boyunca bir gün dahi aksatmadan Şişli’deki evinden yürüyerek gidip geliyor stüdyoya, her öğlen yalnızca bir kırmızı elma yiyor, siyah iş önlüğünü ve kolçaklarını hiç çıkartmadan… Ben çok fotoğraf arşivi gördüm ama böyle çeyiz dizer gibi her birisi tek tek numaralandırılmış, aralarına pelür kâğıtları serilmiş, yarım asır boyunca dokusunda tek bir değişiklik olmayan arşiv görmedim. Onun kadın kimliği stüdyonun kimliğini de belirleyen öncelikli etmen. Bir diğer etmen kuşkusuz Ermeni olması. Aynı zamanda inançlarına bağlı yapısından dolayı stüdyonun tutucu bir havası olduğunu da unutmamak lazım. Tüm bunlar aslında onun tanıklığının perspektifini belirliyor. Maryam bize bir pencere açıyor. Aslında en çok Cumhuriyet sonrası orta sınıf gayrimüslim kadınların İstanbul’unu izliyoruz bu arşivde. Bu kültürel dokunun hangi koşullar altında korunmaya çalışıldığı, hangi tarihlerde dönüştüğü, hangi tarihlerde neredeyse tümüyle ortadan kalktığını izliyoruz. Büyük travmaların geride bıraktığı küçücük bir kesimin son dönemde verdiği varoluş mücadelesini izliyoruz… “

Maryam Şahinyan’ın fotoğrafları Serttaş’ın editörlüğünde hazırlanan “Foto Galatasaray” albümü ile Aras Yayıncılık tarafından 2012 yılında yayımlandı ve ikinci baskısını 2016 yılında yaptı. Cumhuriyet sonrası İstanbul’un hafızalarımızdan silinmeye yüz tutmuş sakinlerini dil, din, ırk, cinsiyet, cinsel tercih ayrımı yapmadan siyah beyaz karelerle günümüze taşımış bu nadide arşiv, Maryam Şahinyan’ın herkesin kendi olabilmesine müsaade ettiği mütevazı fotoğraf stüdyosu sayesinde bir döneme ışık tutacak gibi görünüyor.

1996 yılında gözlerini hayata yuman, 85 yıllık ömründe kendisine ait 4 vesikalıktan başka fotoğrafı olmayan bu emektar fotoğrafçının 200.000 fotoğraflık devasa albümünden sizin için birkaç fotoğraf da biz seçtik:

(Görsele tıklayarak büyük halini görebilirsiniz)