Dört Büyük İcat – 2 – Matbaanın İcadı

Matbaa denilince akla gelen ilk isim Alman Gutenberg gelir. Gutenberg 1450’de basım tekniğini “icat” ettiği söylenir fakat o yalnızca bu tekniği bazı modifiyeler ile “geliştirmiştir”. Matbaanın icadı Gutenberg’den çok önceye, hatta “Almanlar”ın Alman olmadığı döneme kadar uzanır… Bu uzanış Dünya’nın ilk medeniyetlerinden birine, Doğu Asya’ya; yani Çin’e kadar gider.

Yerleşik toplum olarak uzun yıllar boyunca büyük medeniyet inşa etmiş Çin halkı bu toplum düzeninin getirdiği zorunluluktan dolayı her işleri yazı ile kayıt altına almışlardır. Yedinci yüzyıla kadar yazıyı yazarak çoğaltan Çinliler, artık bu yüzyılda yavaş yavaş yazıyı kopyalayarak çoğaltmaya başlamışlardı. Bu yönteme yön veren olay, tahmin edileceği gibi “din-inanış” unsuru olmuştur. Matbaa yöntemiyle oluşturulmuş bilinen en eski kitap bir Budizm yazıtı idi…

Tahta Oyma Yöntemi

Ortaya çıkan en erken tahta plaka basımlı yazıt olan Dharani Yazıtı keten kağıdının üzerine basılmış olup yaklaşık 650 – 670 yılları arasında yayımlanmıştır. Bu kitap 1974 yılında Çin’in eski başkentlerinden biri olan Xian’da Tang dönemi bir mezarda bulunmuştur. Bunun yanında Güney Kore’de arkeologlar tarafından 1966 yılında bulunan bir diğer Dharani yazıtı ise Çin’in Tang sülalesinden kadın imparator Wu Zetian (Vu Zıtien) yazısı içermektedir. Bilim kişileri bu yazıtın en erken 704 yılında olabileceğini belirtmiştir. Fakat bilinen en erken basılmış kitap olan Elmas Sutra yine Tang döneminde basılmıştır. Bu yazıtın boyutu 5.18 metre olup rulo halindedir. Basım tarihi 868 yılıdır.

Tarihçilerin ellerinde bulunan kanıtlara göre tahta plaka basım yöntemi Tang çağında icat edilmiş ve bu çağın sonuna doğru normal kullanım haline dönüşmüştür. Song Hanedanlığı döneminde ise hareketli basım icat edilmesine rağmen tahta plaka basım yöntemi kullanılmaya devam edilmiştir.

Hareketli Plaka Yöntemi

Kuzey Song bilgini ve diplomatı Shen Kuo (Şınkuo) tarafından 1088 yılında yazılan Rüyalar Alemi Denemeleri 《梦溪笔谈》 adlı eserin ilk bölümünde hareketli plaka basımından söz edilirken bu basım türünün Bi Sheng (Bi Şıng) tarafından icat edildiği yazar. Üzerlerinde karakterler olan porselen plakalar istenildiği gibi sıralandıktan sonra basım işlemine geçilmektedir. Song çağında hareketli plaka basımı icat edilmesine rağmen Yuan (Moğol) çağına kadar tahta plaka basımı kullanılmış ve 13. Yy sonlarında Wang Zhen (Vang Cın) tarafından hareketli tahta oymalı olarak geliştirilmiştir. Artık porselen yerine ahşap oymalar kullanılmaya başlanmıştır.

Hareketli Tahta Plaka Yöntemi

Wang Zhen, üzerlerinde karakter bulunan tahta plakaları aralarında küçük boşluklar bulundurarak ses bilgisi sıralamasıyla yazı plakası üzerine yerleştirmiştir. Yaklaşık bir asır boyunca bu yöntem kullanılmış, Ming Hanedanlığı döneminde tahta plakalar yerini metal plakalara bırakmıştır.

Sonuç

Çin’deki basım yöntemi Tang Hanedanlığı çağında Japonya’ya; 8. Yy’da Kore’ye, Ortadoğu’ya ve oradan da Doğu Avrupa’ya kadar uzanmıştır. 15. Yy’a gelindiğinde Almanlar artık altın dökümlü basım yöntemini öğrenmişlerdi. Bu yöntem ise Bi Sheng tarafından icat edilmişti.