Türklerin soyu her ne kadar Asya Hun Devleti ile başlasa da, aslında son yapılan araştırmalara baktığımızda kesin bilgi olmamakla birlikte İskitlere dayandığı söylenebilir. Türkler Orta Asya’dan gelen ve birçok kıtaya hakim olan bir millettir. Onların yaradılışında savaşçı bir özellik vardır. Bunun nedeni Orta Asya’nın hava şartları çok çetin geçtiği için hep bir mücadele vermeleridir. Her şeyden önce doğaya karşı hayatta kalma mücadelesidir. Bu da onlara savaşçı bir özellik kazandırmıştır. İslamiyet’ten önce ‘Cihangir’ adı altında, İslamiyet ile birlikte ‘Cihat’ anlayışı ile mücadeleler vermişlerdir. Türklerde ki bu mücadeleci yapısı diğer devletler ile her zaman karşı karşıya gelmelerine neden olmuştur. Türkler her zaman diğer devletler mücadele etmemiş, aynı zamanda idari ve askeri alanlarda yer almıştır. İhşidiler de bunlardan bir tanesidir. Abbasi Devleti, Emevi Devleti’nin yıkılması ile adeta İslam’ın koruyuculuğunu üstlenmiştir. Aynı zamanda bağımsız bir devlet olan Abbasiler Türklerden istifade etmişlerdir. Şuan İslamiyet birçok kıtada varlığını sürdürüyorsa, bunda Türklerin payı büyüktür. 9. Yüzyılda Abbasi Devleti’nin hizmeti altına giren Tolunoğulları 868 yılında Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk Devleti unvanı ile bağımsızlığını sağlamış, 905 yılında Abbasi orduları komutanı Muhammed b. Süleyman el-Katibi şehri yerle bir edip bu devleti yıkmıştır. Tolunoğullarının yaptığı bu bağımsızlık mücadelesi Abbasilerin Türklere verdiği idari ve askeri görevlendirmelerini etkilememiştir. Tükler Abbasilerin hizmetinde çalışmaya devam etmişlerdir. Sırası ile Muhammed b. Süleyman el-Katibi, Munis, Ebu’l Hasan Zeka el-Aver, Ebu’l Hasan Hilal b. Bedr, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Kayıglıg ve Muhammed b. Tuğç Mısır’a vali olarak atanmışlardır. İhşid kelimesinin eski Farsça’da “hşeyte” veya “hükümdar, emir” manasındaki hşayesiyeden türediğine dair görüşlerin yanında, Türkçe ak kelimesiyle Farsça “güneş” şidin birleşmesinden oluştuğu görüşü de vardır. İhşid Arapça “melik’l-mülk” ifadesinin karşılığıdır. Soğd ve Fergana hükümdarlarının İslam öncesi dönemlerden beri kullandıkları bu unvan daha sonra İhşidi hükümdarlarına verilmiştir. İhşidiler Devletinin kurucusu Muhammed b. Tuğç iki nesilden beri Abbasilerin hizmetinde bulunan bir Türk aileden gelmektedir.Dedesi Cuff b. Yultekin Halife Mutasım zamanında hizmet etmiştir. Babası Tuğç b. Cuff Abbasiler adına Şam ve Taberiye valiliği yapmışır. Fakat Halife Tuğç b. Cuff’u önce hapsedip, sonra öldürmüştür. Muhammed bu nedenden dolayı Halifeye karşı cephe almıştır. Babasının intikamını almak için Abbasilere karşı bir devlet kurmayı planlıyordu. 935 yılında Mısır’a gelir gelmez akabinde hemen bir devlet kurmuştur. Mısır’a baskı yapan Fatimiler ve Suriye’den gelen Bedeviler ile mücadele edip, galip gelmiştir. Muhammed b. Tuğç her ne kadar Mısır’da bağımsızlığını kurmuş olsa da, Halife ile iyi geçinmeyi sağlayabilmiştir. Hatta Halife ona İhşid (Prens, Hükümdar) veya Akşit (Beyaz Güneş) unvanını vermiştir. Muhammed b Tuğç Mısır’da yönetimi tam anlamıyla ele aldıktan sonra halkın gönlünü kazanmaya çalıştı. Onun Mısır’da hakimiyeti ele geçirdiği sırada devlet adamlarının, ayrıca Fatimiler’in gözü buraya dikilmişti. Çünkü Halife ile aralarının bozulması ve devletteki sarsıntı ile burayı ele almayı planlıyorlardı. Abbasi hilafeti ile arasının bozulması üzerine Suriye’ye gelen eski emirü’l-ümera Muhammed b. Raik, Muhammed b, Tuğç ile Ariş’te karşılaştı ve Raik, Muhammed b. Tuğç’u yendi. Bu savaşta Muhammed b. Tuğç’un kardeşi Ebu Nasr Hüseyin ölünce, Raik Muhammed b. Tuğç’tan özür diledi ve her iki taraf arasında bir antlaşma yapıldı. Bu antlaşmaya göre Remle sınır kabul edilecek, Mısır İhşidiler’e Suriye’nin bir ise Raik’e ait olacak ve Raik İhşidiler’e vergi ödeyecektir. 941 yılında Raik ölünce Muhammed Suriye’ ye yürüdü ve orayı ele geçirdi. 942 yılında Mekke ve Medine’yi kendine bağlamıştır. Uzun sürede Hicaz yolları onun denetiminde aldı. 943 ortalarında Mısır’da kendisinden sonra evladına geçmesini sağlayacak tedbirlerle meşgul oldu. 943’te ülkerler ve Mısır halkından kendisinden sonra Ebu’l-Kâsım Unucur’a itaat edecekleri konusunda biat aldı. 944 yılında Hamdaniler ile bir mücadele verip galip gelen Muhammed, antlaşma yaparak Dımaşk’a gitti ve orada öldü.Muhammed b. Tuğç vefat etmesi üzerine, yerine veliaht ilan ettiği Ebu’l-Kâsım Unucur geçti. On beş yaşlarında olan Unucur, köle Kafur ile devleti idare etmekteydi. Kafur devleti bir hükümdar gibi yönetmeye başladı. Böylelikle devlet Kafuriler ve İhşidiler olarak ikiye bölündü. Ebu’l-Kâsım Unucur vefat etmesi üzerine yerine kardeşi Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed geçti. Halife babası ve ağabeyi gibi onun hükümdarlığını kabul etti, fakat yıllık tahsis ödenek yüzünden Kafur’a teslim oldu. Daha sonra Kafur’un yönetiminden uzaklaşmak istese bile bu gerçek olmadı. Yönetime sahip olmadan vefat eden Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed’den sonra yerine Kafur’un oğlu başa geçmek istedi, fakat Kafur bunu kabul etmedi. Mısır bir süre hükümdarsız kaldı. Daha sonra Halife ile arasını iyi yapan Kafur, vali olarak Mısır’a geldi ve varlığını kabul ettirdikten sonra kendi adına hutbe okuttu. Böylece resmen ve fiilen hükümdarlık makamını elde etmiş oldu. Kafur’un ölümünden sonra yerine on bir yaşındaki Ebu’l-Fevaris Ahmed b. Ali b. Muhammed el-İhşid geçti. İç meseleler, kıtlık, salgın hastalıklar, toplanan vergilerin askerlere ödenmemesi, halkın huzursuzluğu baş göstermiştir. Eskiden beri Mısır üzerine emelleri olan Fatimiler, bunu fırsata çevirerek Cevher es-Sıkıllı ‘nın komutasındaki birlikler Mısır’a doğru yola çıkar. Fatimiler ve İhşidiler arasında bazı çatışmalar çıkar ve İhşidiler teslim olmayı kabul ederler. 969 yılında Cevher Fustat’a girdi ve İhşidiler Devleti’ne son verdi.
KAYNAKÇA
BEDİRHAN, Yaşar. İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ VE KÜLTÜRÜ. İstanbul: Nobel Yayıncılık, 2008.
GÖKHAN, İlyas. “İhşidiler Devleti’nin Yıkılışına Sebep Olan İktisadi Buhranlar ve Salgın Hastalıklar”
İslam Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
KUŞÇU, Ayşe. “Türklerin Orta Doğu Hakimiyeti”, 2006.
MERÇİL, Erdoğan. Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2013.
ÖGEL, Bahaeddin. TÜRK KÜLTÜRÜNÜN GELİŞİM ÇAĞLARI. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
ÖNGÜL, Ali. İlk Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2018.
ŞEN, Mehmet Emin. “Abbasiler Döneminde İdari ve Mali Kadrolardaki Türkler”, 2009.
TURAN, Osman. TÜRK CİHAN HAKİMİYETİ MEFKURESİ TARİHİ. Ankara: Ötüken Yayınları, 2010.
Türkler Ansiklopedisi. C. 5,
YAZICI, Nesimi. Türk İslam Devletleri Tarihi. Ankara, 1992.
Yorumla