24 Ağustos 2016, Çarşamba günü benim hayatımda unutamayacağım günlerden birisidir. Zira Tarih Bölümünde öğrenci olduğum günlerde derslerde adını sıklıkla duyduğum, İslam Öncesi Türk Tarihi denilince akla gelen ilk isimlerden birisi olan Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu ile tanışma fırsatını buldum. Gülçin Çandarlıoğlu ile İstanbul’da ki evinde yaklaşık 3 saat dolu dolu bir söyleşi gerçekleştirdik ve aklımda yer eden soruları yöneltme fırsatını buldum. Misafirliğimizin sonunda ise Çandarlıoğlu kaleme almış olduğu tüm eserlerini imzalayarak bana armağan etme inceliğini gösterdi. Kendilerine bu güzel armağanlar dolayısı ile teşekkür ederim.
Çandarlıoğlu’nun eserlerinden birisi olan “İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü”[1] isimli eserden, siz okuyuculara biraz söz etmek istiyorum. Bu eser, Türk Dünyası ile ilgili birçok güzel eser basarak bizlere hizmet eden Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından yayınlanmış kaynak bir kitaptır. Eserin gözden geçirilmiş 2. baskısı 2013 yılında çıkartılmış ve 104 sayfadan oluşuyor.
Çandarlıoğlu, kitabın önsözünde de anlattığına göre bu eser, bir bakıma ders notlarından meydana getirilmiştir. Türkiye’de İstanbul Üniversitesi ve Mimar Sinan Üniversitesi Tarih Bölümlerinde Çandarlıoğlu tarafından verilen bu dersler, 1995-1998 yılları arasında Hoca Ahmet Yesevi Türk-Kazak Üniversitesi’nde Kazakça olarak vermiştir. 1999-2001 yılları arasında ise yine Türkiye-Kırgızistan Üniversitesi’nde Kırgızca olarak anlatılmıştır.
Bu dersler ayrıca 1998 yılında Abdulvahap Kara tarafından Kazak Türkçesine; 2001 yılında ise Roza Abdıkılova tarafından Kırgız Türkçesine çevrilmiş, sırasıyla Türkistan ve Bişkek’te yayınlanmıştır. Daha sonra Çandarlıoğlu Türkiye’deki öğrencilerin isteği üzerine, çalışma Türkiye Türkçesi ile de yayınlamıştır.
Eserin en başında Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Genel Başkanı Közhan Yazgan’ın bir sunuş yazısı yer alıyor. Kitabın esas giriş kısmında ise Çandarlıoğlu ‘’Türk Tarihinin Karakteri’’ başlıklı bir yazı kaleme alarak, Türklerin büyük ve devamlı kavimlerinden biri olduğunu ve Türk Tarihi ile diğer toplulukların tarihlerinin farklılıklarını anlatıyor. Bu anlatımın sonrasında, Türk Adı, Türk Adının Manası, Türk Adının İlk Kullanılışı… gibi başlıklar altında İslam öncesi Türk tarihi hakkında giriş bilgileri verilmektedir.
Çandarlıoğlu, eseri bölümlere ayırma gereği duymamıştır. Lakin eser incelendiği zaman iki bölümden oluştuğu anlaşılmaktadır. Kitabın ilk bölümünde İslam Öncesi Devrede Türk Siyasi Tarihi ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Çandarlıoğlu, Saka-İskit örneklerinden başlayarak Ogurlar (Bulgarlar) kadar, İslam öncesi Türk siyasi hayatında yer almış olan tüm devletler hakkında kısaca bilgi vermektedir. Çandarlıoğlu, büyük devletlerden doğan ve ya parçalara ayrılan devletlerin her birini de ayrı başlıklar altında ele almıştır. Örneğin; Hun İmparatorluklarını, Büyük Hun (Asya Hunları) İmparatorluğu, Batı (Avrupa) Hunları, Orta Doğu Hunları gibi… Bu bölüm eserin 91. sayfasında sona ermektedir.
Kitabın ikinci bölümünde ise eserin adından da anlaşılacağı üzere, yazar ‘’İslam Öncesi Türk Kültür Tarihi’’ ile ilgili bilgiler vermektedir. Sosyal Yapı, Devlet Teşkilatı, Dini İnanç, İktisadi Hayat, Edebiyat, Müzik ve Takvim konuları hakkında kısa kısa bilgiler bulunmaktadır.
İslam Öncesi Türk tarihi ile ilgili araştırma yapmak isteyen araştırmacılar için kaynak konusunda yardımcı olmak adına, Çandarlıoğlu bu eserde her konunun ardından, konu ile ilgili detaylı kaynakça sunmaktadır. Örneğin, Hun devleti ile ilgili olarak araştırma yapan bir araştırmacı, bu eserin Hunlar bölümünün sonunda ki kaynakça kısmına bakarak o konu ile ilgili temel eserler hakkında detaylı bilgi sahibi olabilmektedir. Yazar, kaynakçaları sadece konu sonunda vermekle kalmamıştır, yine eserin sonunda da ‘’Genel Bibliyografya’’ başlığı ile geniş bir kaynakça listesi verilmiştir. Eser bu yönü ile oldukça önemli bir yere sahiptir.
Eserin dil anlamında oldukça yalındır ve dipnot kullanılmamıştır. İbrahim Kafesoğlu başta olmak üzere bir çok akademisyen bu tip eserler vermişlerse de Çandarlıoğlu’nun eseri oldukça yüzeysel ve kısadır. Zaten kendi yazdığı önsözde de eserin yazılış amacı ile ilgili şunları söylemektedir:
“Elinizde tuttuğunuz bu kitap, lisans öğrencileri ve konuya meraklı okuyucular için kolay anlaşılır bir dille hazırlanmış fazla dipnot konmamıştır. Daha detaylı araştırma yapmak isteyenler için kitabın sonuna geniş bir bibliyografya ilave edilmiştir.”
Bu eser ayrıca İngilizce olarak da “Pre-İslamic Turkish History And Culture” ismi ile de Türk tarihi meraklılarına sunulmuştur. Mehmet Töre Yıldırım ve Bekir Sadık Topaloğlu tarafından İngilizce’ye çevrilen eser Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı tarafından 2015 yılında basılmıştır. Bu eser de 105 sayfadan meydana gelmiştir. Bu çalışma ile İslam Öncesi Türk Tarihini ilk defa araştıracak olan yabancı araştırıcılar için oldukça faydalı bir hizmet yapılmıştır.
Yazan: Zeynel Abidin POLAT
[1] Çandarlıoğlu, G. (2013). İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Yorumla