Evren Tarih

Tezkireci İbrahim Efendi kimdir?

Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın eseri Mârifetnâme, Tezkireci Köse İbrahim Efendi’nin tercüme eserleriyle başlayan modern astronomi çalışmalarının devamı niteliğindedir.

Doğumu ve tahsili hakkında bilgi yoktur. Aslen Zigetvarlı’dır. İlerleyen yıllarda İstanbul’a yerleşmiş ve astronomiyle ilgilenmiştir. Mesleğinin tezkirecilik olduğu anlaşılan İbrahim Efendi İstanbul’da yaşayan bürokrat bir bilgindir.

Tezkireci İbrahim Efendi, Osmanlı Devleti’nde astronomi alanında Latince’den Türkçeye yapılan ilk tercüme çalışmalarının öncüsüdür. Daha sonra, İbrahim Müteferrika, Kâtib Çelebi’nin Cihannümâ adlı eserine yaptığı ek ve Erzurumlu İbrahim Hakkı da yazdığı Mârifetnâme adlı eseri ile modern astronominin yeni kaynaklarını geniş okuyucu kitlelerine mal etmeye başlamışlardır.

19.yüzyılın ortasında, eski astronominin yerini alan yeni astronomiye dayalı ilk çalışma Tezkireci Köse İbrâhim Efendi’nin Secencel el-Eflâk fî Gâyet el-İdrâk (Feleklerin Aynası ve İdrâkin Gâyesi) adlı eseridir. Bu eser aslen Fransız astronom Noel Duret’in zicinin tercümesidir.

Tezkireci Köse İbrahim, eserin mukaddimesinde anlattığına göre, bu eserin aslını getirtip, Arapçaya tercüme etmiştir. Ardından, bu zice göre bir takvim hazırlayıp bunu Uluğ Bey Zîci’ne tatbik etmiştir. Tezkireci, 1663 yılında Köprülü Fâzıl Ahmed Paşa’nın yanında Uyvar Seferi’ne katılmıştır. Bu sırada eser üzerinde yeniden çalışmış, esere kendi çalışmalarını ve geliştirdiği formülleri de ilave etmiştir. Paris meridyeni üzerine altmışlı sistemle telif edilen zîci, yeniden gözden geçirerek ve cetvelleri kısaltarak burçlara göre tekrar düzenlemiştir. Daha sonra eserin mukaddimesini Arapçadan Türkçeye çevirerek esere son şeklini vermiştir.

İbrahim Efendi’nin astronomi ve milletlerarası takvimler konusunda iki eserinin daha olduğu kendisi tarafından ifade edilmektedir.

• Avrupa’da gelişen yeni astronomi çalışmalarının takip edilmeye başlandığı 17. yy’ın ikinci yarısında, Osmanlı bilim dünyasına modern astronominin girmesinde etkin olan isimlerden biridir.

Astronomik cetveller konusunda Latince yazılmış bir eserden yaptığı tercümeyle Kopernik astronomisi ve modern astronomi kavramları ilk defa Osmanlı bilim literatürüne girdi. Bu eser, Osmanlı bilim literatüründe Kopernik sisteminden bahseden ilk eserdir ve bu sistemi tasvir eden ilk diyagramı kapsamaktadır.

Kaynak: Anadolu Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi müzesi tanıtım broşüründen alınmıştır.

bilimdili

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...