Yanlışlıkla bir bitkiyi yedikten sonra ağrılarının geçtiğini gören bir taş devri insanı mı, yoksa kurumuş dalları yaktıktan sonra kendinden geçen bir Kızılderili alimi mi keşfetti dersiniz? Hayır, çok daha gerilere gitmemiz gerekiyor.
Şaşırtıcı biçimde bitkilerin iyileştirici özelliklerinin öncelikle diğer primatlar tarafından keşfedildiği tespit edilmiştir. Bunun kanıtı bir takım maymunun, insanların da kullandığı ağrı kesiciler, antimikrobiyal maddeler, iltihap gidericiler, bağışıklık kuvvetlendiriciler ve ishal karşıtı maddeler ile sindirim yardımcıları ve doğurganlık düzenleyicileri olarak görev yapan kimyasal bileşenleri içeren belirli botanik türleri sürekli olarak tüketmesidir 1,2,3. Bu ilginç konuyla ilgili yeni bir inceleme makalesinde maymunlar, goriller, şempanzelerin ve insanların benzer hastalıkların, yaralanmaların ve diğer sağlık sorunlarının yönetimi için benzer bitkileri seçtikleri bildirilmektedir 4.
Tıbbi bitkilerin tarih öncesi çağlarda insanlar tarafından düzenli olarak kullanıldığını gösteren kapsamlı arkeolojik kanıtlar bulunmaktadır. Birkaç antik kültürde, botanik ürünlerin iyileştirici ve psikoterapötik amaçlı yutulduğu görülmektedir. Buradan anlaşılıyor ki tarih öncesi çağlardaki şifacılar, zihin-beden bağlantısının ve tıbbi tedavilerde, sağlığın bütün bedende inşa edilebilmesinde hastanın psikolojik rahatlığının önemli olduğunun farkına varmışlardı 5,6,7.
Bundan sonraki döneme ait bilinen en eski yazılı kayıtlardan bazıları, tıbbi maddelerle şifa konusu ile ilgilidir. 3000 ila 6000 yıl önceki Mısırlılar, doğal kaynaklardan elde edilen çok sayıda kür malzemesinin ayrıntılı ve etkili bir farmakolojik koleksiyonu geliştirmişlerdir. Mısırlı doktorlar; sakinleştiriciler, analjezikler, sindirim sistemi bozuklukları için ilaçlar ve idrar yolu hastalıkları ve soğuk algınlığı için ilaçlar reçete etmişlerdi. Bitki özleri hazırlanmış ve dahili olarak alınmış, topikal olarak uygulanmış ve tütsüleme ve buhar soluma yoluyla uygulanmıştır. Mısırlılar ayrıca, şarap, hint yağı, esrar, afyon, nane ve arpa ve buğdaydan elde edilen biranın tıbbi kullanımını ilk bulan kavim olarak bilinir. Oakes ve Gahlin yaptıkları çalışmalarda Mısırlıların, tıbbi olarak etkili olduğu modern çalışmalarla kanıtlanmış pek çok ilacı, o dönemin şartlarında kullandığını belirtmişlerdir.
Bu gelişmeleri takiben, Çin’in, Hindistan’ın ve Tibet’teki 1000 ila 2000 yıl önceki bir tarihi kültürde yapılan deneylere dayanan tıbbi bitkilere ait bulgular ortaya çıkmıştır. Bitki uzmanları, bu toplumlarda güçlü ve etkili bir meslek sahibi olarak tanınmış ve saygı görmüştür. Yaklaşık 1000 yıl önce Aztek ve Maya Hint kültürlerinde şifacılar Meksika ve Orta Amerika’da doğal kür maddeleriyle denemeler yapıyorlardı. Evans bir makalesinde, Post-Klasik Mezoamerikanların hayvanlardan, minerallerden ve özellikle bitkilerden elde edilen ilaçlar için o yıllarda büyük ve etkin bir farmakopenin* bile geliştirildiğini belirtmiştir8,9,10,11.
*: Farmakope; Bitkilerin içerdiği maddelerin sağlık açısından uygunluğuna göre bir standart oluşturan, bitki özelliklerini detaylı anlatan kaynaktır. Her ülkenin kendi farmakopesi vardır.
KAYNAKLAR
-
Baker M. Fur rubbing: Use of medicinal plants by Capuchin monkeys. Am J Primatology. 1996;38:263–270.
-
Glander KE. Nonhuman primate self-medication with wild plant foods. In:Etkin NL, ed. Eating on the Wild Side. Tucson: University of Arizona Press; 1994:227–239.
-
Plotkin MJ. Medicine Quest. New York: Penguin Books; 2000.
-
Huffman MA. Current evidence for self-medication in primates: A multidisciplinary perspective. Yearbook Physical Anthrop. 1997;40:171–200.
-
Adovasio JM, Fry GF. Prehistoric psychotropic drug use in northeastern Mexico and Trans-Pecos Texas. Econ Bot. 1976;30:94–96.
-
Ortiz de Montellano B. Empirical Aztec medicine. Science. 1975;88:215– 220.
-
Sharon DG, Donnan CB. The magic cactus: Ethnoarchaeological continuity in Peru. Archaeology. 1977;30:374–381.
-
Lao L. Traditional Chinese medicine. In: Jonas WB, Levin JS, eds. Essentials of Complementary and Alternative Medicine. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 1999:216–232.
-
Jingfeng C, Yan Z. Medicine in ancient China. In: Selin H, Shapiro H, eds. Medicine Across Cultures. Boston: Kluwer; 2003:49–75.
-
Badmaev V. Tibetan medicine. In: Jonas WB, Levin JS, eds. Essentials of Complementary and Alternative Medicine. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 1999:252–274.
-
Steiner RW. Cultural perspectives on traditional Tibetan medicine. In: Selin H, Shapiro H, eds. Medicine Across Cultures. Boston: Kluwer; 2003:85–114.
Yorumla