Dilbilimsel Çıkarım
Moğol İmparatorluğu Dönemi’nde Endonezya’da yerleşim kurmakla görevlendirilen birlikler arasında değil ama geride bırakılan dağınık kalıntılar arasında Moğollarla birlikte Uygurların veya diğer Türk Boyları’ndan toplulukların veya şahısların bulunması muhtemeldir. Bu muhtemel Türk kalıntılarından Bali’de bulunan bir grubun veya bozgun öncesinde doğrudan Moğollar tarafından görevlendirilen kişi ya da kişilerin sulama kanallarını kurmuş olması ihtimali akla gelebilir. Mevzubahis olan kelimeler incelendiği takdirde bu kelimelerin 13. yy. Türkçesine bağlanıp bağlanamayacağı ortaya çıkacaktır. Subak kelimesinin suv+beg şeklinden veya suv+bag şeklinden ses olayları neticesinde ortaya çıktığı düşünülebilir. Ulun kelimesinin ise ses değişmesi veya ses türemesi ve düşmesi neticesinde uluğ>ulun veya uluğ>ulung>ulun şeklinde gelişerek ortaya çıktığı varsayılabilir. Ancak batu kelimesi bu dönem Türkçesi göz önünde bulundurulduğu zaman sorun teşkil etmektedir. Bugün Türkiye Türkçesinde batı şeklinde bulunan kelimenin Eski Türkçe Devri’ndeki bat– fiilinden türetilen batığ kelimesinden geldiği bilinmektedir. Ancak kelimenin bu devirde henüz bugünkü manası olan yön adını üstlenmediği ve kelimenin bu dönemdeki anlamının “batma eylemi” olduğu anlaşılmaktadır (Clauson, 1972: 301). Bu dönemde bat– kökünden türetilen güneşin batması ile dolayısı ile yön ile alakalı kelimenin batsık olduğunu görüyoruz (Clauson, 1972: 309; Caferoğlu, 1993: 24). Dolayısıyle bu kelimelerin bölge diline Türkçenin daha geç bir döneminde girmiş olması gerekmektedir. Clauson (1972: 301) batığ kelimesinin Osmanlı Türkçesinde batı şeklinde yön ismi haline geldiğini kaydetmektedir ki bu bulgu tarihi olaylar ile de örtüşmektedir. İşte özellikle batu kelimesi göstermektedir ki bu dönemlerin herhangi birisinde Osmanlı Devleti’nin bölgeye gönderdiği görevliler, bugün bölge kültüründe büyük bir rol oynayan subak denilen sulama sistemini kurmuşlardır.
Sonuç
Tarihi belgelerden Türkler’in iki ayrı devlet döneminde üç ayrı tarih aralığında Endonezya topraklarına ayak bastıklarını göstermektedir. Bunların birisi Moğol İmparatorluğu Devri’nde diğer ikisi ise Osmanlı Devleti Devri’nde gerçekleşmiştir. Türkçenin elde bulunan tarihi malzemesi bu kelimelerin Moğollar Devri’nde Endonezya’ya gelmiş olamayacağını ortaya koymaktadır. Bilhassa Endenozya’da batu şeklinde bulunan kelimenin anlamsal tarihi gelişimi, kelimenin bölge diline Osmanlı Türkçesi Devri’nde girmiş olması gerektiğini göstermektedir. Bu durmda subak kelimesinin de suv+beg veya suv+bag şeklinde değil su+beg veya su+bag şeklinden ortaya çıkmış olmasını gerektirmektedir. Bu çalışmanın konusu olan diğer kelime olan ulun kelimesi ise uluğ > ulung > ulun veya ulu > ulun şeklindeki gelişmelerin herhangi birisi sonucu ortaya çıkmış olabilir. Bu verilerden Osmanlı Devleti’nin 16. Yy.’da veya 18. Yy.’da Endonezya’nın imarına katkı sağlamak için bulunduğu girişimlerin mirası olarak bu kelimelerin Endonezya’da günümüze kadar yaşadığı sonucu çıkarılabilir.
BIRA, Sh. (1998), “The Mongols and Their State in the Twelfth to the Thirteenth Century”, History of Civilizations of Central Asia 4/1, drl. M. S. Asimov ve C. E. Bosworth, Paris: UNESCO Publishing, s. 243-259.
BIRKELBACH, Aubrey W., Jr. (1973), “The Subak Association”, Indonesia, S. 16, s. 153-169.
CAFEROĞLU, Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi.
CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Londra: The Calenderon Press.
D’OHSSON, M. Baron C. (2006), Moğol Tarihi, çev. Ekrem Kalan ve Qiyas Şükürov, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
EMECEN, Feridun, 1994. “Kuruluştan Küçük Kaynarcaya”, İhsanoğlu, Ekmeleddin, haz., Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. c. 1., İstanbul: IRCICA.
GEERTZ, Clifford (1972), “The Wet and the Dry: Traditional Irrigation in Bali and Morocco”, Human Ecology, S. 1, s. 23-39.
GÖMEÇ, Saadettin (tarihsiz), Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü, Ankara: Akçağ.
ÖGEL, Bahaeddin (1991a), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ÖGEL, Bahaeddin (1991b), Türk Kültür Tarihine Giriş 2, Ankara: Kültür Bakanlığı.
PHILLIPS, E. D. (1969), The Mongols, Londra: Thammes and Hudson.
RASIDIN, B. A. (1996), Kamus Mini Baru. Melayu-Inggeris, Inggeris-Melayu, Kuala Lumpur: Minerva.
READER, John (1988), Man on Earth, Londra: Collins.
RICKLEFS, M. C. (1994), A History of Modern Indonesia since c. 1300, Stanford: Stanford University Press.
ROUX, Jean-Paul (2001), Moğol İmparatorluğu Tarihi, cev. Aykut Kazancıgil ve Ayşe Bereket, İstanbul: Kabalcı..
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1951), Osmanlı Tarihi III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1983), Osmanlı Tarihi IV 2. Kısım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Yorumla