Balbal taşlar (kici koce- кижи-кжоээ), Tuva’da oldukça yaygındır. Kök Türk döneminden kalma, çok gelişmiş bir portrecilik anlayışı ile gerçekçi bir üslupla yapılmış çok sayıda balballar günümüze ulaşmıştır. Tuva’da bunların sayısı 300 civarındadır.
Tuva Taş heykeller araştırmacısı, ünlü arkeologlardan biri Aleksandır Daniloviç Graç (1928-1981), 1950-60 yıllarında Mongun-Taygi, Bay-Taygi, Oviura, Çaa-Holya, Ulug-Hema bölgelerindeki 58 balbal taşı incelemiştir. Onlardan biri Oviur bölgesinden bulunan balbal taştır. Ortaçağdan kalmış bu balbal taş Ortaa-Halıın ırmağının sağındaki Sağlı köyüne üç kilometre uzaklığında bulunmuştur. Balbal taş figürü erkek olmakla birlikte sağ elinde bir ant kadehi; sol elinde ise kama bulunmaktadır. Bu balbal taşın duruşu eski Kök Türkler dönemini anımsatır.
Bu balbaltaş Tuva’nın en etkileyici eski dönem heykellerinden bir tanesidir. Ve ne yazık ki bu heykel şu anda Moskova’daki Novodeviçya mezarlığındadır. Ünlü şair Velimir Hlebnikov’ın (1885-1922) mezarını süslemektedir.
Bunu şu şekilde de ifade edebiliriz, bu taş heykeli ve diğer buluntuları ile Tuva’daki arkeolojik araştırma işlemler bitirildikten sonra A. D. Graçov üzerinden Sank Petersburg’a getirilir ve oradan Rusya’nın antropolojik ve etnografik müzesine teslim edilir. Birkaç sebeplerden dolayı, güvensiz saklamanın yüzünden veya diğer sebeplerden dolayı taş heykeller ortadan kaybolur.
Tuva’da bulunan balbal taşın Moskova’daki Novodeviya Mezarlığında ne işi var?
Velimir Hlebnikov’un 1922’de Santalovo köyünde defnedildiği bilinmektedir. A. D. Graç’ın Tuva’daki araştırmasından önce ölmüştü. 1960 yılında kabri Santalovo’dan Novodeviçya’ya taşınır.
Peki ya mezar taşının üzerine balbal taşı koyma fikrini kim ortaya attı?
Velimir Hlebnikov yeğeni Maya Mituriç’in fikriydi (1928-2008). Mituriç, Hlebnikov’un 1919’da yazılan “Taş kadın” şiirini ekleyerek kabrini yaptırır.
Maya Mituriç, balbal heykeli bulmada arkeolog Feodorov Grigory Borisoviç’ten yararlanmıştır.
