DÜŞÜNCE Yaşam

Çin Satrancı – Giriş

Üçbin yıllık tarihe uzanan Çin satrancı iki kişilik strateji oyunudur. Eski Çin’de askerlerin ve kodamanların oynadığı bu oyun modern çağda halka yayılmış ve yüz milyonlarca oynayanı bulunmaktadır. 

Satranç Tahtası

Taşların hareket ettiği bölge olan satranç tahtası dikdörtgen biçimdedir. Dokuz dik çizgiyi kesen on adet yatay çizgi ve bu çizgilerin kesişme yerlerinde toplam doksan adet nokta bulunur.

Taşların hareketi “cızbız” oyunundaki hareket stiline benzer bir şekilde noktaların üzerinde konuşlanarak çizgilerin üzerinde hareket ederler. Bilinen satrançtaki gibi kara-ak kutucuklar yoktur. Tahtanın tam orta bölgesi; yani beşinci ve altıncı yatay çizgilerin ortasında bir boşluk bulunur. Bu boşluğa “ırmak” adı verilir. Fakat Çin’de bulunan Çin Satrancı’nın tahtasında “Han Sınırı” ve “Çu Nehri” yazmaktadır. Burada Çin tarihinde Han ve Çu adında iki büyük beyliğin arasındaki savaşa vurgu yapılmaktadır.

Tahtanın her iki tarafında dördüncü ve altıncı dikey çizgilerin arasında çapraz çizgilerin de yer aldığı bir bölge vardır. Bu bölgeye “Saray” adı verilir; bu bölgede tam dokuz adet nokta vardır.

Tahta ortada bulunan nehir ile ikiye ayrılmıştır. Tahtanın her iki tarafında dikey çizgilerin numaraları verilmiştir. Bir tarafta Çince bir tarafta Latince-Arapça sayıları kullanılarak 1’den 9’a kadar sayı vardır. Çince sayıların bulunduğu kısım kızıl tarafın, Latince-Arapça sayıların bulunduğu kısım ise kara tarafın bölgesini temsil eder. Herhangi bir taraftaki oyuncunun taşları ortadaki ırmağı geçse de geçmese de dikkat etmesi gerektiği dikey çizginin sayıları kendi bölgesindeki yazan sayılardır.

Taşlar kurallara göre dizildikten sonra oyuna başlandığında ileri doğru yapılan her hamlede “ileri” geriye doğru yapılan her hamlede “geri” ifadeleri kullanılır (yazılır). Araba (normal satrançtaki kale) gibi tüm tahta üzerinde geçiş yapabilen taşlar içinse “düz” ifadesi kullanılır.

Taşlar

Çin Satrancı iki kişilik bir strateji oyunudur. Kızıl ve Kara gruplara bölünmüş taşlardan toplam 32 adet taş vardır. Her bir grupta 16 adet taş bulunur. Taşlar bilinen satranç taşları gibi heykelcik değil, aksine tavladaki gibi yuvarlak taşlardır. Bir taşı diğer taştan ayıran isimleri vardır ve bu isimler Çince olarak yazılmıştır. Şad-General; Koruma-Muhafız; Bakan-Fil; asker ve köylü olmak üzere adlandırılmışlardır. Şad-General; Koruma-Muhafız; Bakan-Fil ve Er-Köylü olarak adlandırdığım taşlar tamamen aynı görevleri görür. Fakat kızıl ve kara oyuncuların arasındaki ayrımı yapmak için Çincede ayrı karakterlerle adlandırılmışlardır.

Taşların isimlerini oynamak isteyen oyuncular için karışıklık yaratmasın diye bilinen satrançta bulunan taşların adlarıyla alttaki tabloda yazacağım.

Taşın Adı (Kızıl) Taşın Adı (Kara) Standart Adı Taş Sayısı Hareket Bölgeleri
帅 Şad 将 Sübaşı Şah 1 Saray Bölgesi
车 Araba 车 Araba Kale 2 Tahtanın her yeri
炮 Topçu 炮 Topçu Topçu 2 Tahtanın her yeri
马 At 马 At At 2 Tahtanın her yeri
相 Bakan 象 Fil Fil 2 Nehri geçemez
仕 Muhafız 士 Koruma Vezir 4 Saray Bölgesi
兵 Er 卒 Hizmetçi Piyon 5 Kendi bölgesinde sadece ileri, nehri geçtikten sonra sağ/sol/ileri

Hareket Kayıtları

Dört sütundan oluşan bir tabloda hareket kayıtları yer alır.

İlk sütunda hareket edecek taşların isimleri kayıt altına alınır.
İkinci sütunda taşların hareket ettiği noktaların sayıları yazılır. (Yatay çizgiler için her iki tarafın kendi bölgesinin en başından itibaren; dikey çizgiler içinse yine her iki tarafın solundan başlayarak sağa doğru sayılması biçiminde koordinatlar yazılır.) Kızıl taraf Çince, Kara taraf ise Latince-Arapça sayılar kullanarak yazabilirler. Aynı çizgide bulunan taşlar için kayıt sıralaması önden arkaya doğru yapılır. Örn. (“Arka-Araba 三(üçe) düz ilerledi”, “Ön-At 7’ye ilerledi”)
Üçüncü sütunda taşların hareket ettiği yön yazılır. Yatay harekete “yatay”; karşı tarafa doğru hareketlerde “ileri”; kendi bölgesine doğru hareketlerde de “geri” yazılır.
Dördüncü sütun ise ikiye ayrılır: bir taş eğer düz bir şekilde ileri geri hareket ederse taşın hareket ettiği adım sayısı yazılır; eğer taş yatay ya da çapraz hareketlerde bulunduysa hareket ettiği noktanın koordinatları yazılır.

Taşın Adı Oyun Başı Oyun Ortası Oyun Sonu
Kale 9
At 4,5 4,5
Topçu 4,5 4 4
Fil 2
Vezir 2
Piyon Nehirden Önce: 1 Nehirden Sonra: 2 Tahta Dibinde: 1

Temel Kurallar

Şah: Şahlar satranç tahtasında bulunan en yüksek rütbeli taşlardır. Normal satrançta bulunan “şah”lara denktir. Her iki tarafın amacı bu şadı (generali) düşürmektir. Şadların 9luk kale alanı vardır. Bu alanın dışına doğru hareket edemezler fakat bu alan içerisinde ileri-geri, sağa-sola hareket edebilirler. Her hareket tek çizgidir. Şad ile Generalin önünde hiç bir taş bulunmadan karşı karşıya gelemezler. Gelmeleri durumunda ise oyun berabere bitmiş sayılır.

Vezir: Bu taşlar şad ve generallerin çevresinde bulunan korumalar olup 9luk sarayın dışarısına hareket edemezler. Bu saray içerisinde tek hamlelik çapraz olarak ilerleyebilirler.

Fil: Filler savunma amaçlı kullanılırlar. Savunması gerektiği taş ise şadlar (generaller)dir. İki adım olmak sureti ile yalnızca çapraz hareket edebilirler. Hareketleri dört tam karenin içerisinde gerçekleşebilir. 

Kale: Çin satrancında savaş arabası olan bu taşlar normal satrançtaki kaleler ile aynı görevi görür. Düz bir biçimde sağa-sola, ileri-geri olarak adım sayısı kısıtlaması olmadan hareket edebilirler. Bu durumda 17 noktalık bir alanı elde tutabilirler.

Topçu: Topçular ile arabaların hareket kabiliyetleri aynıdır; fakat taş ütme mantığı farklı çalışır: üteceği taş ile topçunun arasında mutlaka bir taş olması gerekir. Aradaki bu taşın hangi tarafa ait olduğu önemli değildir.

Piyon: Piyonlar ırmağı geçmeden önce birer adım ilerleyebilirler. Irmağı geçtikten sonra yine bir adımlık ileri-sağa ve sola hareket edebilir fakat geriye doğru hareket edemezler. Klasik satrançlardaki gibi çaprazındaki taşları değil, bir adım önlerindeki taşları (ırmağı geçtikten sonra bir adım sağında-solunda ve önündeki taşları) ütebilirler.

Oyun başı dizilişi
Oyun başı dizilişi

Kazanma Şartları

Aşağıdaki koşullar durumunda oyun sona erer:

Şah-Mat: Karşı tarafın şahına yapılan ütme hamlesinden sonra şahın hareket edememesi durumu

Tuzak: Hareket kurallarına göre karşı tarafın taşlarının hiç birinin hareket edememe durumu

Diğer normal koşullar dışında; hatalı oynama ve süre aşımı gibi durumlarda da oyun sona erer.

Beraberlik Koşulu:

“60 Hamle Kuralı”: Başladığından itibaren 60 tur içinde herhangi bir tarafın kazanamaması durumunda taraflar berabere kalır.

Uzayan hamleler, şahın boşta kalması gibi sirkle eden durumunda verilen üç tur içerisinde bir sonuç çıkmazsa oyun berabere biter.

Dip Not: Çin Satrancı açıklamaları yazı ve görüntüleri ile birlikte bilimdili.com’da devam edecektir.

 

Berkcan Yalçın

Ankara Üniversitesi Sinoloji ABD. (Çinîyat) mezunu. Bilimdili.com çevirmen ve yazarı. Şu anki ikamet yeri Pekin, ÇHC.

Yorumla

Yorum yazmak için buraya tıklayın...